Rok 1959. Polska jest trzeci rok pod rządami Władysława Gomułki. Jeśli ktokolwiek miał nadzieję, że po objęciu przez niego władzy komuniści rozluźnią ludziom ucisk ideologicznej obroży i w kraju będzie się żyło choć trochę lepiej, to już dawno o tej nadziei zapomniał.
A Lublin jest wciąż ubogim miastem. Wprawdzie już działa Fabryka Samochodów Ciężarowych, więc pracy nie brakuje, ale tak jak w innych polskich miastach ludzie muszą borykać się z wieloma problemami codzienności. Ot, brakiem mieszkań. Przecież dopiero powstają pierwsze bloki Lubelskiej Spółdzielni Mieszkaniowej.
W takiej szaroburej rzeczywistości zjawia się nagle przybysz z zupełnie innego świata z aparatem fotograficznym w ręku. To Gerald Howson.
- Poznałem go na imprezie u koleżanki. Zacząłem rozmawiać z jej ojcem. Jak dowiedział się, skąd jestem, to powiedział, że kiedyś dawno temu był w Polsce - opowiadał "Wyborczej" Bogdan Frymorgen, kurator projektu prezentacji zdjęć Howsona w Polsce i lubelskiej wystawy fotografii wykonanych przez Anglika.
Gdy między Frymorgenem a Howsonem powstała nić sympatii, spotkali się w domu fotografika. Okazało się, że trzyma fotorelację ze swojej wyprawy po Polsce w szufladzie, a wiele filmów nawet nie jest wywołanych. - Niesamowite fotografie, które mają iście artystyczne piękno, bo Gerald tak właściwie jest malarzem - wspominał Frymorgen.
Niemal wbiegające po schodach do katedry kobiety może spóźniały się na mszę. Obiektyw aparatu Leica należącego do Howsona uchwycił taki moment. Jakby w kontraście do dynamiki pobożnych lublinianek pod kolumną tkwi kobiecina cała zakutana w chusty. Być może to żebraczka.
Inna odbitka. Scena uchwycona też przy kościele, tym razem u wejścia do kościoła Karmelitów przy ul. Świętoduskiej. Stojący w przedsionku chłopiec z bujną czupryną akurat odwracał głowę w kierunku Howsona. Zza pleców Anglika musiało świecić słońce, bo cień rzucany przez wchodzącą do kościoła kobietę jakby rzuca się do wnętrza. Obok, oparty o mur stoi zgarbiony żebrak w sięgającym mu prawie do kostek płaszczu. Z drugiej strony na murze krzyczące czernią druku klepsydry z nazwiskami zmarłych.
Obrazek ze Starego Miasta. Starsza kobieta ubrana w kilka warstw licho wyglądających ubrań. Na głowie obowiązkowa chustka a grymas twarzy ujawnia straszne zmęczenie. Nic dziwnego, skoro na plecach dźwiga wielki toboł. Żeby sobie choć na moment ulżyć przystanęła przy wysokim metalowym koszu na śmieci. Toboł oparła o jego klapę.
I znów kobiety w chustkach na głowach. Jedna z nich z metalowej bańki przelewa kubkiem mleko do butelki trzymanej przez drugą. Wokół inne kobiety, a cała scena rozgrywa się na Rynku na Starym Mieście. W tle widać dwa auta marki Warszawa, jedne z nielicznych samochodów, jakie Howson uchwycił na lubelskich ulicach. Pewnie wtedy były rzadkością, a w dodatku Howsona, jak to przybysza z zupełnie innego świata, zachwycił urodzaj licznych w mieście drewnianych wozów zaprzężonych w konie.
Wśród staromiejskich zaułków pełnych skromnie ubranych ludzi o zmęczonych, szarych twarzach elementem kontrastu na zdjęciach Howsona są dzieci w kusych płaszczykach. Roześmiane, patrzące z ciekawością w obiektyw, szukające okazji do zabawy gdziekolwiek, choćby na kilkunastu drewnianych belkach zrzuconych gdzieś na Starym Mieście.
Howson zmarł w czerwcu 2014 r. Miał 89 lat. Urodził się w Londynie i przeżył dramatyczny dla mieszkańców stolicy Wielkiej Brytanii czas, gdy III Rzesza próbowała stłamsić ich wolę oporu bombardowaniami miasta. Po II wojnie światowej sam wstąpił do wojska i znalazł się w miejscu, gdzie działy się rzeczy okropne - w zarządzanej przez Brytyjczyków Palestynie, gdzie zaczynał się właśnie konflikt między Arabami i Żydami.
Chodził już wtedy na zajęcia do akademii sztuk pięknych, bo interesował się malarstwem, ale ostatecznie uznał, że... ma talent, ale nie wystarczający, by przez całe życie odkrywać coś nowego na potrzeby malarstwa. A że ducha miał niespokojnego, interesował się flamenco i uczył się grać na gitarze, to wyjechał do Hiszpanii, która rządzona przez dyktaturę generała Franco była krajem leżącym na uboczu.
Jak wspominał w 2009 r. w wywiadzie dla "Gazety Wyborczej Kraków" dwa hiszpańskie lata były piękne, ale... żeby świetnie grać flamenco, trzeba grać całe życie. Howson wrócił więc do Anglii, a ponieważ po śmierci ojca dysponował dwoma tysiącami funtów spadku, postanowił znaleźć ujście talentu w fotografii i wydał wszystko na profesjonalny sprzęt.
-W Lublinie mieszkał u różnych ludzi. Nie pamięta dokładnie u kogo i gdzie. W ich łazienkach i kuchniach urządzał wieczorami prowizoryczne ciemnie i wywoływał filmy - wspominał przed sześcioma laty Frymorgen. Potem Howson, obawiając się bezpieki i szczegółowej rewizji na granicy, zaszył je w spodniach i wywiózł z Polski.
Wernisaż wystawy "Lajkarz z Londynu - wystawa fotografii Geralda Howsona z 1959 r." odbył się w marcu 2012 r. w Ośrodku Brama Grodzka - Teatr NN.
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze