Budynek, który zna każdy lublinianin. Powstał z gruzów cerkwi, podczas okupacji nosił imię Adolfa Hitlera [ZDJĘCIA]

Charakterystyczny budynek stoi przy ul. Żwirki i Wigury, ale jego bryłę widać z al. Racławickich.

Ciekawa jest geneza powstania Domu. Do jego budowy użyto materiałów pozostałych po rozbiórce cerkwi z placu Litewskiego.

Sobór prawosławny wybudowany przez zaborcę na najbardziej reprezentacyjnym placu miasta był dla lublinian symbolem ucisku, dlatego po odzyskaniu niepodległości cerkiew musiała zniknąć.

Sobór prawosławny pw. Podwyższenia Krzyża Świętego stał w Lublinie od 1876 roku.  Obok jego fotografia ze zbiorów Ośrodka Brama Grodzka-Teatr NN.

Dom Żołnierza Polskiego należał już do nowej epoki i nieprzypadkowo jego patronem został Józef Piłsudski. - Podobne powstawały w tym czasie w całej Polsce. Oczywiście w miastach, w których były garnizony wojskowe. Domy żołnierza w odrodzonym państwie były hołdem złożonym wojsku. Najsłynniejszym z nich jest Dom Legionisty z Krakowa, którego budowy nie udało się dokończyć przed wybuchem II wojny światowej - opowiadała "Wyborczej" architekt prof. Elżbieta Przesmycka.

Obok fotografia Domu Żołnierza Polskiego datowana na 1933 rok, zbiory Narodowego Archiwum Cyfrowego.

Czterdziestoosobowy Komitet Budowy Domu Żołnierza Polskiego zawiązał się 22 marca 1924 roku. Lublinianie mogli wesprzeć inwestycję kupując specjalne cegiełki. Wykonane z piaskowca kosztowały 25 złotych, a marmurowe odpowiednio 50 i 100 złotych. Jeśli na cegiełce chciało się mieć nazwisko ofiarodawcy, trzeba było dołożyć dodatkowo 50 złotych.

Obok przedwojenna Brama Krakowska, zdjęcie autorstwa Wiktora Ziółkowskiego ze zbiorów Muzeum Lubelskiego.

Intensywnie działała także ''sekcja dochodów niestałych'' Komitetu. Zbiórki organizowane były m.in. przy okazji  zawodów hippicznych oraz koncertów odbywających się w Ogrodzie Saskim.

Ludzie nie skąpili grosza, nie tylko osoby prywatne, ale też właściciele lokalnych firm. Zbiórki na ten cel organizowały też gazety, na przykład ''Głosowi Lubelskiemu'' udało się zebrać aż 4100 złotych. Lublinianie najbardziej hojni byli w pierwszych latach po odzyskaniu niepodległości. Ale byli też tacy, których było stać na wpłacenie tylko dwóch złotych.

Ciekawym dokumentem jest, znajdujące się w zbiorach Muzeum Lubelskiego, okolicznościowe wydawnictwo z 1926 roku. Wydane z okazji drugiej rocznicy powstania Komitetu Budowy Domu Żołnierza Polskiego w Lublinie.

Znajdziemy w nim dziesiątki nazwisk ofiarodawców, a nawet ich zdjęcia, a obok adnotacje, ile każda z osób przekazała na budowę Domu Żołnierza Polskiego.

Komitet opublikował też plany budynku. Dowiadujemy się na przykład, że ''Płaski dach o konstrukcji żelazno-betonowej ma być również wykorzystany na miejsce odpowiednich zabaw towarzyskich w okresie letnim''.

Pieniądze na budowę pochodziły także z reklam, na końcu omawianego okolicznościowego druku zostały zamieszczone reklamy lubelskich firm. Na pierwszym miejscu znalazło się ogłoszenie zakładu fotograficznego Ludwika Hartwiga, przedstawiającego się jako ''fotograf Uniwersytetu Lubelskiego, Teatru Miejskiego, prasy lubelskiej i wielu innych instytucji''.

Dom został zaprojektowany z rozmachem: w środku powstała sala widowiskowa, kasyno i miejsca noclegowe. Na uroczyste otwarcie, które odbyło się 1 października 1933 roku, przyszły tłumy. Do Lublina, mimo wcześniejszych zapowiedzi, nie przyjechał prezydent Ignacy Mościcki.

Halina Danczowska w swoim artykule na temat Domu Żołnierza Polskiego w Lublinie przypuszcza, że prezydent nie znalazł czasu na wizytę w Lublinie, bo za kilka dni miał się odbyć jego ślub.

Reprezentacyjny budynek szybko stał się ważnym miejscem na towarzyskiej mapie miasta. W zbiorach Narodowego Archiwum Cyfrowego znajdziemy na przykład fotografię przedstawiającą ''grupę żołnierzy-aktorów biorących udział w rewii żołnierskiej''. Zdjęcie zostało zrobione w marcu 1934 roku.

Wybuch II wojny światowej otworzył nowy, mroczny rozdział w historii lubelskiego Domu Żołnierza Polskiego. Widoczne na frontonie nazwisko Józefa Piłsudskiego zostało zastąpione nazistowskim orłem. Stylizowane na antyk kolumny zasłoniły flagi ze swastykami.

- W czasie okupacji w Domu Żołnierza Polskiego mieściła się siedziba NSDAP, a budynek został przemianowany na ''Dom Niemiecki im. Adolfa Hitlera'' - mówił w rozmowie z "Wyborczą" historyk Adam Kopciowski z Zakładu Kultury i Historii Żydów UMCS. W zasobach NAC są zdjęcia budynku z tego okresu, na jednym z nich widać niemieckich żołnierzy pełniących wartę przed głównym wejściem.

W 1944 roku - już po tym, jak do Lublina wkroczyli Rosjanie - budynek zmienił nazwę na Centralny Dom Żołnierza.