Konfrontacje Teatralne. Co zachwyciło a co rozczarowało? [OCENA]

Jubileuszowa edycja to powrót do korzeni, z których wyrosły Konfrontacje. Nie bez powodu w programie tegorocznej odsłony festiwalu nie było żadnej propozycji wywodzącej się z repertuarowej, instytucjonalnej sceny. Dominowała alternatywa i bardzo szeroko rozumiany "off".
Ta alternatywa jednak nie wygląda jak dwie dekady temu. Różnicę widać zarówno w formie, jak i treści. Wspólnym mianownikiem spajającym odmienne stylistyki była przede wszystkim chęć zabrania głosu w sprawie. Większość z propozycji bardziej lub mniej wyraźne odnosiła się do współczesnych problemów dotykających jednostkę, społeczeństwo i świat. Tolerancja i wykluczenie, tożsamość i człowieczeństwo, miłość i szczęście. Nie zabrakło też odwołań do współczesnych problemów globalnych, takich jak ksenofobia, ubóstwo czy dyskryminacja rasowa. W ten sposób Konfrontacje odkryły polityczną stronę teatru. Udowodniły, że niezależnie od szerokości geograficznej twórcy teatralni chcą zabierać głos, pokazywać druga stronę medalu, a czasem wkładać kij w mrowisko. Dzięki temu sam festiwal wiele zyskał. Skłania do refleksji, prowokuje do dyskusji i stanowi istotny głos w publicznym dyskursie. A teraz kilka subiektywnych słów o wybranych spektaklach.

Obydwie propozycje mocno nas  rozczarowały. Utrzymany w dadaistycznej koncepcji spektakl-koncert "Sounds like war: kriegserklärung" aktorów z grupy andcompany&Co miał pokazać relację pomiędzy sztuką performance'u a sztuką prowadzenia wojny. Artyści mieli całkiem dobry pomysł, ale nie potrafili ubrać go w odpowiednią formę. Chcieli być zabawni i ironiczni, nie udało się. Jest cienka linia między groteską a zwyczajną śmiesznością. Aktorzy z grupy andcompany&Co. granicę tę przekroczyli. Jedyna zaleta przedstawienia to naprawdę dobre efekty dźwiękowe. Propozycję oceniamy na 3 -
Podobnie było w spektaklu "Black Bismarck". Artyści wykorzystują w swoim show nowe technologie, multimedia i imponujące efekty dźwiękowe. Czasem mieliśmy wrażenie, że oglądamy młodzieżowy program telewizyjny w jednej z muzycznych stacji. Pointa jest taka, że Afryka wciąż pozostaje dla nas "czarnym lądem", a mocarstwa interesują się nią tylko wtedy, kiedy chodzi o ropę, diamenty i gaz (Choć Merkel wielokrotnie powtarza, że Europa i Afryka to jedna wielka rodzina). Nasza ocena: 3.

W "Dwóch niepodobnych historiach" Ewa Wójciak, dyrektorka Teatru Ósmego Dnia, razem z dziennikarzem Adamem Suwartem z dokumentów i strzępków wspomnień próbuje opowiedzieć życiorys swojego ojca Juliusza Wójciaka, obrońcy robotników Poznańskiego Czerwca, i oskarżonego w tym procesie ojca Adama Suwarta. W efekcie powstał raczej teatralny dokument niż pełnowymiarowy spektakl. Wybierając najprostszą formę opowiedzenia swojej historii, twórcy przedstawienia zapomnieli jednak o widzu, który gubił się w nadmiarze słów i cytatów. Skoncentrowani na sobie, starali się raczej wyleczyć własną pamięć i spełnić potrzebę publicznej odpowiedzi na pytanie, czy są resortowymi dziećmi. Przyznajemy więc 3.

Podczas wędrówki ciemnymi korytarzami widzowie wcielają się w role bohaterki, która zmaga się z niezwykłą traumą. W pożarze domu zginął jej mąż. Cudem udało się uratować syna. Narracja w spektaklu nie ma fabuły, próżno w niej szukać związków przyczynowo-skutkowych. To zbiór obrazów, które kojarzyć się mogą z przerażającymi wizjami i koszmarami. I tak też czują się widzowie. Kompletna ciemność, momentami półmrok, przeraźliwa muzyka, kłujące dźwięki i przejmujące obrazy sprawiają, że odczuwamy jednocześnie strach i ciekawość. Jest jednak coś, co nie pozwala nam wejść w to całym sobą. Może to obecność pozostałych widzów, którzy przypominają, że przecież to tylko spektakl? Może to przez przyglądających się wolontariuszy, dających nam poczucie bezpieczeństwa? A może po prostu ta podróż trwa zbyt krótko. Coś sprawia, że po wyjściu myślimy trochę rozczarowani: "To już?". Stąd tylko 3+.

Xavier le Roy podczas Konfrontacji Teatralnych w ramach jednego spektaklu przedstawił trzy diametralnie różne widowiska. Zaczął od niełatwego zadania - rozmowy z publicznością. Dość nietypowa sytuacja zaciekawiła widzów, którzy chętnie podjęli dialog. W drugiej części choreograf zaprezentował nam genialny pokaz z pogranicza teatru lalek i tańca. Artysta w niesamowicie precyzyjny sposób sterował dużym manekinem, zadziwiała jego fantastyczna sprawność warsztatowa. Koniec jednak rozczarował. Choreograf w trzeciej części przez dłużysz czas leżał na scenie, podnosił tylko ręce i nogi, kiedy zaczął krzyczeć, spektakl skończył się. I chociaż zabrakło puenty i czegoś, co poruszyło tak, jak w spektaklu ,,Low Pieces" (prezentowanego dwa lata temu na Konfrontacjach) ,,Untitled" można zapisać do dobrych punktów tegorocznego festiwalu. Ocena: 4-.

Trzy młode dziewczyny (wyglądają jak Atomówki) oprowadzają nas po najciemniejszych zakamarkach macierzyństwa. Przekonują, że bycie matką czasami przerasta nawet najtwardsze charaktery, ale mówienie o tym, to wciąż głęboko skrywane tabu. Oprócz kilku niepotrzebnych momentów, jak hiphopowe piosenki, z których niewiele zrozumieliśmy, czy agresywne pierwsze sceny, spektakl skrojony jest na miarę tematu, jaki podejmuje. Aktorki prezentują całą paletę środków teatralnych - od prostych skojarzeń z dmuchaną piłką po produkcję multimedialnych spotów kampanii społecznościowej. Żywe i dopracowane choreografie, świetny timing i zaskakująca końcówka powodują, że spektakl był nieco luźniejszym, ale ciekawym punktem programu Konfrontacji Teatralnych. Oceniamy na 4.

To przykład siły teatru dokumentalnego. W spektaklu artyści wrócili do głośnej sprawy poznańskiego dyrygenta pedofila i stworzyli pełny portret sieci zależności, które sprawiły, że przez wiele lat afera była zamiatana pod dywan. Twórcy przedstawienia świetnie pokazali płytkość relacji między członkami rodziny i brak umiejętności rozmowy. Nie było tu dużych scenografii, aktorzy posługiwali się głównie słowem i mimiką, dzięki temu bez zbędnego epatowania sensacją przedstawili cały kontekst sprawy. Ostatnie pół godziny spektaklu należało do Michała Czachora. Spowiedź pedofila w jego wykonaniu, powściągliwa, bez jakichkolwiek emocji uderza najbardziej. Artyści w ,,Po co psuć i tak już złą atmosferę? stawiają mało optymistyczną diagnozę. Lepiej nie rozmawiać i nie pytać, bo po co pozbawiać się złudzeń? Nasza ocena: 4.

Brązowa, tekturowa ściana. W pierwszej części ,,Pigmaliona" Komuny Warszawy to ona była w centrum uwagi. Aktorka razem z ochotniczką z widowni w mistrzowski sposób ogrywała ten prosty rekwizyt. Przestawiała ją, obracała, zwijała w tubę i chowała się w niej. Była to introdukcja to opowieści o synku aktorki Rozali Mierzickiej, który ma problemy z mówieniem. Mierzicka kończy ironiczno-zabawnym monologiem, w którym dziękuje rodzicom, nauczycielom i wykładowcom ze szkoły aktorskiej za ciągłe uwagi do jej dykcji. Dzięki tak dobranym przykładom mamy pokazany cały proces dorastania do kultury i funkcjonowania w społeczeństwie, od dziecka do osób, które weszły już w dorosłe życie. Spektakl ujął nas prostotą i świeżością. Pozbawiony był nadmiernej teatralności, zarówno na poziomie scenografii, jak i gry aktorskiej. I za to właśnie: 4+.

Kuratorzy niejednokrotnie powtarzali, że działalność festiwalu o międzynarodowej randze nie może sprowadzać się jedynie do pokazywania spektakli. Kolejną jego funkcją powinna być własna produkcja. Tak było w przypadku dramatu "Burmistrz" Małgorzaty Sikorskiej-Miszczuk, którego adaptacji podjęła się Maria Kwiecień. To spektakl, który z premedytacją szarpie struny narodowego sumienia i wyciska bolesną prawdę, która chowa się między obłudnym patriotyzmem a historyczną traumą. Reżyserka mówi, że Polska duma narodowa nie pozwala wziąć na siebie odpowiedzialności za zbrodnie, jakich dopuściliśmy się podczas II wojny światowej. Dopóki będziemy żyć w kraju, w którym - widząc samolot - myślimy "wojna", nie poradzimy sobie z historią. Bolesna trauma mozolnie wypierana ze świadomości przez kolejne pokolenia wciąż jest zbyt silna. Gdyby nie tak mocna konkurencja, byłoby jeszcze wyżej. Ostatecznie przyznajemy 5.

Paweł Passini tym razem postanowił sięgnąć po klasykę i razem z aktorami Brzeskiego Akademickiego Teatru Dramy w sobotę zaprezentował "Dziady. Twierdza Brześć". W przestrzeniach Galerii Labirynt stworzył pełne ekspresji, szaleństwa i żywiołu widowisko. Twórcy przedstawienia w przemyślany sposób zmienili i tak już alinearną strukturę dramatu. Zaczęli od wizyty Gustawa u księdza, a skończyli obrzędem wywoływania duchów, któremu przewodniczy nie Guślarz, a kobieta. Wszystko działo się na obrotowej scenie, obsypanej ziemią, wśród fragmentów nagrobków. Za publicznością cały czas jak duchy krążyły postacie, dzięki temu widzowie znaleźli się w środku akcji. Za sprawą perfekcyjnych scen grupowych spektakl nawet na chwilę nie tracił dynamizmu. Z pewnością jedna z najlepszych prezentacji tegorocznych Konfrontacji. Za to dostaje od nas 5.

Ekscentryczna Penny Arcade w swoim show mówi o życiu "faghag", czyli heteroseksualnej przyjaciółki homoseksualnych mężczyzn, o ewolucji nowojorskiej sceny gejowskiej i o bolesnych przeżyciach towarzyszących pojawieniu się HIV i AIDS. Każdy z monologów przerywany jest gromkim śmiechem, który co chwilę jednak milknie. Jego miejsce zajmuje refleksja. Bo między wierszami performerka przemyca gorzkie prawdy, które tworzą ekscentryczną lekcję życia. O miłości i nienawiści, przemijaniu i trwaniu, odwadze i lęku. To wszystko artystka podaje nam w niewybredny, a jednocześnie bardzo wysublimowany sposób. Penny buduje z widzami magiczną wręcz więź. Hipnotyzuje i wzbudza zaufanie. Nie wykorzystuje do tego środków teatralnych. Działa tu jedynie jej przyciągająca osobowość. Penny przekracza granice i szokuje, ale robi to w tak wyrafinowany sposób, że obscena schodzi na dalszy plan. W głowach widzów po spektaklu nie zostają obrazy nagich tancerek, ale ciekawa lekcja życia. Penny uczy, że tylko miłość potrafi zmienić świat, że nie warto oglądać się na innych, a najcenniejszą wartością, której nam coraz bardziej brakuje jest wolność. Lekcja na mocne 5+.

Nie mamy wątpliwości, że jedną z ciekawszych propozycji pokazał nam Valentijn Dhaenens, który przygotowując spektakl "Big Mouth" (z ang. "mieć duże usta" to być plotkarzem), przez rok codziennie czytał jedną z wielkich mów politycznych. Od Peryklesa do George'a W. Busha. Efektem tego była zręcznie zszyta i dobrze przemyślana kompilacja, która pokazuje, że od czasu starożytnych Greków do XXI wieku mechanizmy rządzenia światem i manipulowania ludźmi się nie zmieniły. Polityka to polityka, zawsze była i będzie taka sama. Propagandowe mowy, choć wygłaszane w czarujący i hipnotyczny sposób (Osama bin Laden, Joseph Goebbels), to tylko narzędzia do realizacji określonych celów. Dhaenens jednak zdaje się mówić, że to, co prawdziwe, nie wydobywa się z głośników. Ważne jest to, co czyste, naturalne, pierwotne. Podczas ostatniej sceny aktor odchodzi od mikrofonu. Wtedy po raz pierwszy słyszymy go bez nagłośnienia. I wtedy możemy być pewni, że wreszcie mówi prawdę. Śpiewa piosenkę o przypadkowo spotkanym chłopcu. Ten, spytany o to, co jest w życiu najważniejsze, odpowiada: "Kochać i być kochanym". Fantastyczne było to zderzenie dziecięcej prostoty i naiwności z manipulacją podszytą chęcią władzy. Oceniamy na 6 -.

Spektaklem najbardziej zadziwiającym, a przez to momentami trudnym do zdefiniowania był ,,Blind Poet" Jana Lauwersa & Needcompany. Punktem wyjścia były drzewa genealogiczne performerów, na podstawie których powstała historia osadzona w rozmaitych narodowościach, kulturach i językach. Rozważając temat tożsamości we współczesnej Europie, performerzy w swoich opowieściach sięgnęli aż do wikingów i wypraw krzyżowych. Propozycja zupełnie inna niż wszystkie poprzednie. Orientalna i zadziwiająca. Po takiej prezentacji nasuwa się pytanie, co nas czeka za rok. Nasza ocena: 6.