Klasa sprzed stu lat. Niesamowite zdjęcia maturzystów

Cykl fotografii maturzystów otwiera zdjęcie Jana Arnsztajna (1897 - 1934). Syn Franciszki Arnsztajnowej, lubelskiej poetki, jeszcze pod koniec sierpnia 1914 roku wstąpił do Polskiej Organizacji Wojskowej.
- W domu jego rodziców przy ul. Złotej w Lublinie mieściło się archiwum i skład broni. Podczas I wojny światowej władze rosyjskie zrobiły nalot na mieszkanie Arnsztajnów. Podobno Jan wyskoczył przez okno i zdołał uciec Rosjanom - opowiada Małgorzata Surmacz z Muzeum Historii Miasta Lublina, gdzie znajduje się wyjątkowy album. Niedługo po tym wyjechał do Warszawy, gdzie zaczął studiować medycynę, jednocześnie cały czas działał w konspiracji. Po wojnie zamieszkał na stałe w Lublinie, prowadził tu prywatną przychodnię.
- Jako dawny legionista byłych żołnierzy przyjmował nieodpłatnie i często poza kolejnością - opowiada Surmacz. Arnsztajn próbował swoich sił też jako poeta, ale nie odziedziczył zdolności po matce. Znakomicie sprawdził się natomiast jako satyryk. Był współautorem tekstów do szopek lubelskich, gdzie w prześmiewczy sposób opisywał to, co działo się w ówczesnym Lublinie.
- Był też zapalonym tenisistą, finansowo wspierał miejscowy klub ,,Lublinianka" - wyjaśnia Surmacz. Lecząc ludzi chorych na gruźlicę, sam zaraził się tą chorobą. Zmarł w 1934 roku, został pochowany na cmentarzu na Powązkach. Zgodnie z jego wolą złożono go do grobu w wojskowym mundurze.
- Niedługo potem Jadwiga Arnsztajnową, żona Jana, nad jego grobem odebrała sobie życie  - opowiada Surmacz.

TOMASZ RYTYCH

W albumie z 1915 roku znalazło się też zdjęcie Longina Gładyszewskiego (1897 - 1920). Ten uczeń również wraz z wybuchem I wojny światowej zaangażował się w działanie POW.
- Z początkiem sierpnia 1915 roku jako świeżo upieczony absolwent lubelskiego gimnazjum wstąpił do I Brygady Legionów, służył pod pseudonimem Leona Górskiego - wyjaśnia Surmacz. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości zapisał się na Wydział Filozoficzny Uniwersytetu Warszawskiego, jednak jeszcze w 1918 roku powrócił do służby wojskowej. Podczas ataku bolszewików na wieś Jamny pod Dyneburgiem 13 czerwca 1920 roku oddział Gładyszewskiego został otoczony przez Kozaków.
- Według relacji świadków ranny dowódca cały czas walczył. Udało mu się pokonać 10 napastników, zginął od postrzału i ciosów bagnetem - wyjaśnia Surmacz. Okazało się, że uczeń Szkoły Lubelskiej, który zginął w 1920 to stryj profesora fizyki UMCS Longina Jana Gładyszewskiego.
- Dzięki pomocy Pana Profesora udało się dotrzeć do nieznanych pamiątek rodzinnych, np. zdjęć jego stryja z czasów szkolnych, fotografii żołnierskich, metryki śmierci i legitymacji legionowej - opowiada Surmacz. Longin Gładyszewski pośmiertnie został odznaczony krzyżem Virtuti Militari. Order nigdy jednak nie dotarł do rodziny.

TOMASZ RYTYCH

W albumie znalazło się też zdjęcie Zygmunta Augusta Śliwińskiego. Co ciekawe współzałożycielem szkoły był Stanisław Śliwiński.
- W 1905 roku, kiedy Lublin był jeszcze pod zaborem rosyjskim, wśród tutejszych społeczników pojawił się pomysł stworzenia prywatnej szkoły z wykładowym językiem polskim - opowiada Małgorzata Surmacz. Powołano więc spółkę cywilną, a jeden z jej członków, właśnie Stanisław Śliwiński, zdobył imienną koncesję od władz carskich na otworzenie takiej placówki. Nie bez przyczyny Szkoła Lubelska była nazywana Szkołą Filologiczną Śliwińskiego.
- Podejrzewamy, że maturzysta z 1915 roku był z rodziny Stanisława Śliwińskiego. Nie wiemy jednak, jaki był stopień pokrewieństwa między nimi. Może Stanisław był ojcem Zygmunta? - wyjaśnia Surmacz. Zygmunt August Śliwiński urodził się w 1897 roku. Należał do harcerstwa.

TOMASZ RYTYCH

Stanisław Słomiński urodził się w 1897 roku. W tym przypadku udało się też ustalić datę jego śmierci. - Zginął 21 lipca 1919 roku prawdopodobnie w miejscowości Krasne - wyjaśnia Małgorzata Surmacz.
Zdjęcia maturzystom robiono zapewne w studiu fotograficznym. Uczniowie dostawali je na zakończenie szkoły jako pamiątkę.
- Niektóre fotografie były retuszowane. Słomiński miał dosyć odstające uszy, a tu widać, że ołówkiem zostały lekko zamazane - opowiada Surmacz. Zdjęcia prawdopodobnie wykonał Ludwik Hartwig.
- W albumie maturzystów z 1914 roku, który znajduje się w zbiorach Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej im. Łopacińskiego jest bardzo podobne zdjęcie gmachu Szkoły Lubelskiej z podpisem Hartiwga, stąd nasze podejrzenia - tłumaczy Surmacz.

TOMASZ RYTYCH

Oprócz Jana Arnsztajna jeszcze jeden maturzysta Szkoły Lubelskiej z 1915 roku studiował medycynę. Albin Spoz urodził się w 1896 roku. Należał do Polskiej Organizacji Wojskowej, służył w 1. Pułku Piechoty Legionów. W okresie międzywojennym był lekarzem powiatowej Komendy Uzupełnień Lublin Miasto.
- Nazwisko to jest bardzo często spotykane w Lublinie, zwłaszcza wśród lekarzy. Może okaże się, że któryś z nich jest krewnym Albina Spoza - mówi Małgorzata Surmacz.

TOMASZ RYTYCH

Wśród absolwentów Szkoły Lubelskiej z 1915 roku znalazł się też Zygmunt Morozewicz. Urodził się w 1898 roku. Jak większość jego kolegów ze szkoły służył w harcerstwie. Potem wstąpił do 1. Pułku Ułanów. W latach 30. XX w. został wykładowcą w Centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembertowie. Był to główny ośrodek szkolenia oficerów w dziedzinie taktyki piechoty. Przed wybuchem II wojny światowej Morozewicz awansował na podpułkownika dyplomowanego piechoty.
- Około 30 proc. absolwentów Szkoły Lubelskiej z 1915 roku po służbie w Legionach zostało zawodowymi oficerami Wojska Polskiego. Ci, którzy dożyli do 1939 roku, kiedy wybuchła II wojna światowa, ponownie wstąpili w szeregi wojska - mówi Surmacz.

TOMASZ RYTYCH

Na jednej z kart albumu oglądamy zdjęcie Jana Kraczkiewicza urodzonego w 1897 roku. Oprócz tego, że był harcerzem, a potem żołnierzem w 1. Pułku Ułanów, został też referentem w Sztabie Głównym Wojska Polskiego.
- Wykładał również w Wojskowym Instytucie Geograficznym, pełnił więc dosyć wysokie funkcje - stwierdza Surmacz. Wojskowy Instytut Geograficzny działał w latach 1919-1949. Zajmował się przygotowaniem aktualnych map dla niepodległej Polski.

Część zdjęć w albumie była podpisana ołówkiem, nie zapisano jednak imion wychowanków szkoły, niektóre nazwiska były poprzekręcane. Niewiele wiadomo np. o losach Eugeniusza Miłkowskiego. Mężczyzna urodził się w 1896 roku.
- Na liście uczniów Szkoły Lubelskiej było tylko zanotowane, że należał do harcerstwa. Niestety, nic więcej nie udało nam się ustalić - mówi Małgorzata Surmacz.

Teodozjusz Klimkiewicz urodził się w 1897 roku. Pochodził z Rejowca. Udało się ustalić imiona jego rodziców - Aleksandry i Stanisława. Niestety, data jego śmierci jest nieznana. Wiadomo, że był harcerzem i członkiem tajnej organizacji Korpusu Narodowego 3 - Wschód.
- Ci chłopcy zginęli, nie mając nawet 20 lat, po niektórych pozostało tylko jedno zdjęcie w albumie. Tym bardziej jest to cenny eksponat, dzięki niemu możemy coś więcej o nich powiedzieć - stwierdza Małgorzata Surmacz.