Centralnym punktem każdego polskiego miasteczka z lokacją na prawie magdeburskim jest rynek. To tutaj w każdy czwartek organizuje się jarmark, na którym można kupić owoce, warzywa, mięso, ryby, a także narzędzia i maszyny rolnicze. W modelowym miasteczku w Muzeum Wsi Lubelskiej przy rynku ustawione są drewniane i murowane budynki wzorowane na zabudowaniach z miejscowości Lubelszczyzny z lat 30. ubiegłego wieku. W centralnym punkcie północnej pierzei rynku stoi widoczny na zdjęciu ratusz. To kopia budynku magistratu z Głuska.
JAKUB ORZECHOWSKI
Zapach władzy można poczuć w mieszkaniu burmistrza, które już na pierwszy rzut oka różni się od pozostałych budynków. Pierwowzorem tego domu było mieszkanie stolarza z Wąwolnicy, ale wnętrze zaaranżowane jest zgodnie ze standardami godnymi najwyższego w mieście urzędnika. W zaaranżowaniu wnętrza pomagały dzieci Tomasza Minora, ostatniego przedwojennego burmistrza Tomaszowa Lubelskiego. O wyższym statusie mieszkańców mogą świadczyć np. krzesła ze snycerką i obiciem tapicerskim w jadalni (widoczne na zdjęciu), eklektyczny kredens z pięknymi wykończeniami i efektowne obrazy na ścianach. Na takie dekoracje mogli sobie pozwolić tylko najbogatsi w mieście.
JAKUB ORZECHOWSKI
Salon fryzjerski w naszym modelowym miasteczku prowadzi Żyd. Meble w lokalu pochodzą z zakładu Jankiela Struzela, który prowadził taki salon w Dubience. Jesteśmy w czasach, w których z usług fryzjerskich częściej korzystają panowie. Kobiety odwiedzają salon tylko z powodu specjalnych okazji. Lata 30. to moda na długie włosy. Na co dzień kobiety plotą warkocze, a na zjazdy rodzinne czy śluby fryzjer układa im z włosów fale. Wracamy do mężczyzn, którzy w salonie mogą liczyć na ,,zdjęcie włosów" maszynką lub nożyczkami, golenie twarzy wraz z masażem lub dodatkiem wody kolońskiej, kremu i pudru. Chłopcy w wieku szkolnym ze względu na wszechobecną wszawicę golą głowy na tzw. "glacę", a wśród młodzieńców aspirujących do roli dojrzałych mężczyzn najmodniejszą fryzurą jest ta ,,na światowca". Włosy nieco dłuższe, starannie ostrzyżone, ulizane do tytułu. Koniecznie z dodatkiem brylantyny. A la Eugeniusz Bodo. Na zdjęciu widzimy akcesoria fryzjerskie z lat 30.
Fot. Jakub Orzechowski / Agencja Gazeta
Nowa fryzura może okazać się pomocna podczas wizyty w restauracji. Często bywają tam przyjezdne letniczki spędzające lato nad zalewem. Wnętrze lokalu skonstruowano na wzór obiektu działającego w latach 30. i w okresie okupacji w Zemborzycach. Właścicielem restauracji jest rodzina Walczyńskich, która weszła w spółkę z Antonim Wójcikiem, weteranem I Wojny Światowej. Kombatantom łatwiej uzyskać koncesję na sprzedaż alkoholu i wyrobów tytoniowych. Taka rekompensata władz za poświęcenie się ojczyźnie. W menu przede wszystkim czysta, 45-procentowa wódka. Cztery złote za litr. Najmniej zarabiający rolnik za dzień pracy dostaje 1,5 zł. Na flaszkę musi pracować prawie trzy dni. Dla bogatszych jest też gatunkowa, produkowana przez Józefa Baczewskiego, najlepszego producenta wódek gatunkowych w II RP. Jego plakat wisi na ścianie restauracji, tuż pod podobizną marszałka Piłsudskiego. W ofercie także piwa, wina, likiery, nawet te z zagranicy. W restauracji można kupić wyroby tytoniowe. Wszystkie zamknięte w szklanej szafce, żeby zapach jedzenia nie zaburzył wykwintnego aromatu tytoniu. W szafeczce tytoń do fajek, bibułki i zapałki. Na przegryzkę kelner proponuje wędliny, przygotowane przez współwłaściciela lokalu, Józefa Walczyńskiego. Z kolei pod szyldem z napisem,,Czekolada odżywia" coś dla najmłodszych. Raczki, landrynki Fuks i cukierki nakładane do papierowych rożków. Specjalnością zakładu są domowej roboty lody serwowane w każde niedzielne popołudnie na werandzie. Receptury nie zna nikt. Właściciele trzymają ją w ścisłej tajemnicy. Do restauracji chodzi się głównie w niedzielę. Z usług lokalu chętnie korzystają też letnicy. Miejscowi młodzieńcy z niecierpliwością czekają na niedzielne wieczory. Wtedy w restauracji organizowane są potańcówki, na których podrywa się przyjezdne panny. Na zdjęciu zobaczyć możemy typową dla lat 30 zastawę stołową.
JAKUB ORZECHOWSKI
Zaglądamy do żydowskiego domu o nieco lepszym standardzie. Jest łóżko wiedeńskie i maszyna do szycia. W kuchni widać niebieskie, wytapetowane ściany. Po jednej stronie kaflowego pieca na ścianie wiszą naczynia do przygotowywania potraw mięsnych, po drugiej - do mlecznych. Na piecu oddzielne sztućce, zastawy stołowe i miski do zmywania naczyń. No i sam piec chlebowy, dla nich - szabaśnik. W szabas nie można rozpalać ognia, dlatego dzień wcześniej gospodyni przygotowuje dania i wkłada je do,,szabaśnika". W ten sposób na drugi dzień czulent w garnku żeliwnym będzie wciąż ciepły. Pan domu prowadzi ,,sklep żelazny", czyli połączenie artykułów AGD z materiałami budowlanymi. Budynek jest odwzorowaniem sklepu stojącego w latach 30. w miejscowości Siedliszcze. Na regałach stoi wszystko, co potrzebne jest w gospodarstwie domowym. Można tu kupić przede wszystkim garnki: od najtańszych żeliwnych przez blaszane po najnowocześniejsze i najdroższe aluminiowe. Na półkach są też artykuły elektryczne: elementy oświetlenia, latarki, izolatory. Na końcu artykuły budowlane, farby mineralne, kafle, beczki, wiadra. Na zdjęciu przedstawione są typowe dla domu żydowskiego dekoracje.
JAKUB ORZECHOWSKI
W pobliżu jest sklep kolonialno-galanteryjny. Zaaranżowany na wzór lokalu, który we Frampolu prowadził Teofil Oleszek. Nazwa sugeruje, że zastaniemy w nim towar sprowadzany zza oceanu, np. herbaty, kawy, przyprawy. Jest też galanteria, a więc to, czego potrzebuje każdy miejscowy elegant i panna z dobrego domu. Są przybory do pisania, zeszyty, artykuły spożywcze i tytoń. W sklepie można zaopatrzyć się także w naftę do lamp. Lata 30. XX wieku to okres, w którym wykluwa się coraz silniejsza reklama zewnętrzna. W sklepie widać kilka reklamowych plakatów z chwytliwymi hasłami, np. proszek Radion - ,,Sam pierze" lub ,,Pierze wszystko." Na zdjęciu Grzegorz Miliszkiewicz autor ekspozycji,
JAKUB ORZECHOWSKI
Po męczących zakupach można wreszcie odpocząć. Dobra okazja nadarza się kilka metrów dalej. Piwiarnia. Tym razem skonstruowana na wzór lokalu Edwarda Jaworskiego w Siedliszczach. Odwiedzają ją głównie mężczyźni, w niedziele, jak muszą, zabierają żony. Dla siebie piwo, dla pani lemoniada. Złocisty trunek sprzedaje się w butelkach (60 gr), z dystrybutora (35 gr) i z wiadówki. To beczka o pojemności ok. 12 l, którą Jaworski na specjalne życzenie klientów przynosi z lodówki. Konsumpcja piwa w tym okresie to ok. 4,5 l na rok na osobę. Podczas gdy w drugiej dekadzie XXI wieku przeciętny Polak będzie wypijał ok. 80 l. piwa rocznie. W piwiarni można przekąsić wyrabiane na miejscu wędliny. Specjalnością zakładu jest wołowo-wieprzowa kiełbasa serdelowa. Piwiarnia czynna jest codziennie do zachodu słońca lub do ostatniego klienta. Na zdjęciu widoczne są butelki po alkoholach, jakie spożywano w latach 30 XX w.
JAKUB ORZECHOWSKI
W miasteczku z połowy lat 30. nie może zabraknąć agencji pocztowej. W małym biurze pracuje dwie osoby: kierownik poczty i listonosz, który rozwozi przesyłki rowerem. Na poczcie można nadać list, paczkę, wysłać telegram, ale też zamówić rozmowę telefoniczną. Na miejscu jest też ręczna centrala telefoniczna na 10 numerów. To wystarczy, bo telefon ma tylko kilka rodzin w całym czterotysięcznym mieście. Praca na poczcie jest dużą nobilitacją. Kandydat na kierownika musi mieć odpowiednie wykształcenie i nieposzlakowaną opinię. Przed przyjęciem do pracy przysięga, że rzetelnie będzie wykonywał swoje obowiązki i dochowa tajemnicy służbowej.
Fot. Jakub Orzechowski / Agencja Gazeta
Najmniej przyjemnym miejscem jest areszt. Po lewej cela dla mężczyzn, po prawej dla kobiet. Drzwi zamykane na klucz. Można tu trafić np. za przejście z koniem w podcieniach, czyli po zadaszonej werandzie czyjegoś domu, za niesienie gęsi głową w dół lub rozbicie butelki na rynku. Delikwent, który dopuścił się przestępstwa częściej dostaje karę grzywny, a gdy nie ma z czego zapłacić, karę zamienia się na areszt. Na zdjęciu policjant w mundurze z lat 30.
JAKUB ORZECHOWSKI
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze