W 1949 r. Janina Markiewicz studiowała na trzecim roku prawa KUL i pracowała w biurze prawnym dyrekcji PKP, dwa kroki od lubelskiej katedry. Wieść o "cudzie", który się w niej wydarzył, rozeszła się błyskawicznie. W ciągu dwóch dni do miasta przyjechały tysiące osób.
- O pracy nie było mowy. Za oknem ciągłe śpiewy i modlitwy. W biurze atmosfera podniosła. Każdy to przeżywał. Tylko jeden pan magister był partyjny i miał dystans do cudu, więc traktowaliśmy go jak czarną owcę, choć nikt mu tego nie uzewnętrzniał, broń Boże.
Do katedry nie było dojścia. Ścisk, głowa przy głowie. - Markiewicz milknie, a po chwili dodaje: - Mówiło się, że ludzie doznawali uzdrowień. Ktoś, kto nie chodził, zaczynał chodzić, ktoś, kto nie widział, zaczynał widzieć. Wciąż staje mi to przed oczami. To było dla mnie coś tak osobistego, że aż trudno to wyrazić.
Bo ja pochodzę z patriotycznej, głęboko wierzącej rodziny. Mama w Brześciu nad Bugiem miała mały majątek. Na czas wojny przenieśliśmy się do Dęblina, do rodziny. Pod koniec wojny byłam pielęgniarką w AK. Tatuś pracował jako maszynista I klasy. Wiosną 1944 r. został zabity przez sowieckich żołnierzy na linii Dęblin - Łuków. Zabrali mu zegarek i obrączkę.
Doniesienie tajnego współpracownika o kryptonimie "27" (akta IPN): "Podczas odprawianej sumy zakonnica zauważyła na obrazie Matki Boskiej kroplę, jak gdyby krwawą, twierdząc, że Matka Boska płacze. O tym powiadomiła zaraz po sumie proboszcza. Z chwilą gdy ludzie zaczęli się tłoczyć do tegoż ołtarza, kościół zamknięto i ludzi wypuszczono bocznym wyjściem. Po opróżnieniu katedry biskup wszedł na ołtarz, by sprawdzić, dotknął tej kropli, która rozeszła się po policzku w plamę, poza tym chcąc udowodnić, że nie jest to zaciek po czole i po twarzy, biskup zrobił kilka rys, wycierając palcem kurz".
W czasie okupacji katedra niemal doszczętnie spłonęła, ale obraz namalowany przed wojną na wzór jasnogórskiej ikony przetrwał.
Janina Markiewicz: - Mimo tłumu, który oblegał katedrę, udało mi się do niej dostać. Mieszkałam wtedy na stancji przy ul. Bychawskiej, u pani doktorowej. Był tam też młody ksiądz. I on mnie wprowadził do kościoła. W środku cisza i spokój. Nikogo prawie nie było, bo obraz akurat badała specjalna komisja. Widziałam, jak w chmurze pyłu i pajęczyn zdejmowali Matkę Boską. A potem było badanie tej wydzieliny na jakichś odczynnikach.
Komisja to prawnik, malarka, konserwator zabytków, naukowiec z Wydziału Lekarskiego UMCS, chemik z liceum i duchowny.
Powołał ją biskup lubelski Piotr Kałwa (na zdjęciu) nazajutrz po pojawieniu się "łez". Miała zbadać zjawisko. Notatki z pracy komisji - pisane ołówkiem na pojedynczych kartkach w kratkę - znajdują się dziś w szarej teczce w archiwum archidiecezjalnym w Lublinie. Jesteśmy pierwszymi dziennikarzami, którzy otrzymali zgodę, by do niej zajrzeć.
Z protokołu komisji: "Doktor Zygmunt Dambek pobrał próbkę z miejsca zacieku z podłożem olejnym z jego części zatokowej, a dla kontroli próbkę farby z łuku brwiowego, oka lewego i ręki prawej Madonny". Skład zbadał w nocy. Ale znalazł tylko farbę z gruntu obrazu. Żadnej krwi. Substancja nie była też łzami. Więcej badań nie było, bo ciecz wyschła.
Dwa dni później biskup Kałwa napisał w liście do wiernych, że prace komisji nie dają podstaw do tego, by uznać zdarzenie za cudowne. Zaapelował o powstrzymanie się od przyjazdu. Ale bez skutku, bo o "cudzie" było już wtedy głośno w całym kraju. Mówiło o nim też BBC. Porządku pod katedrą pilnowali ochotnicy z opaskami. "Gwardia papieska" - jak pogardliwe mówili o nich milicjanci.
Towarzysze z PZPR w Gdańsku orzekli, że "cudu" nie było, gdyż w czasie pokoju Matka Boska nie może płakać. Bo nie ma do tego podstaw.
Z pisma dyrektora Okręgu Kolei Państwowych: "Dyrekcja kolei zaskoczona nagłym zwiększeniem ruchu pasażerskiego wynoszącym kilkaset procent ruchu normalnego stanęła wobec zadania przewyższającego jej możliwości techniczne".
Sprzedaż biletów kolejowych do Lublina została wstrzymana. Ludzie więc jeździli na gapę, samochodem albo szli na piechotę. Zostawiali przed obrazem stosy gotówki. Poszły na odbudowę katedry.
13 lipca, przed świtem, w tłumie pod świątynią ktoś krzyknął: "Ludzie, kościół się wali! Uciekajcie!". Wybuchła panika. Helena Rabczuk, dziewczyna ze wsi pod Włodawą, upadła. Tłum ją stratował. Byli ranni. Ruszyło śledztwo. Miało udowodnić, że "cud" jest mistyfikacją przygotowaną przez księży z katedry dla omamienia ludzi.
Prasa zaatakowała: średniowiecze, zabobony. "Sztandar Ludu", lubelski organ partii: "W wielu wsiach ostro napiętnowali chłopi tych księży, którzy nawoływali do pielgrzymek, a nawet organizowali transport do Lublina".
Franciszek Zakrzewski, bezpartyjny, średniorolny gospodarz z gromady (jednostka administracji) Siennica Różana, w rozmowie z PAP: - Proboszcz naszej gromady oszukał nas, mówiąc o cudzie i cudownych uzdrowieniach. Oderwał nas od żniw, straciliśmy dwa dni pracy, a w Lublinie nikt z nas cudu nie widział. Dobrze byłoby, gdyby nareszcie proboszcz, który ogłupiał nas przed wojną, przestał wtrącać się do polityki.
Na zdjęciu: uroczystości rocznicowe Cudu Lubelskiego z 2014 r.
Janina Markiewicz: - Postanowiłam wziąć w obronę naszego biskupa. Przypadkowo wpadł mi w ręce egzemplarz "Sztandaru Ludu" z artykułem o cudzie. Że władze kościelne to wszystko zaaranżowały. Aż mną zatrzęsło. Napiszę sprostowanie, pomyślałam. Powiedziałam o tym w pracy. Na to kolega, referent administracyjno-gospodarczy: "A kto ci to wydrukuje?!". Nachylił mi się do ucha i szepnął: "A gdyby tak kolportaż? Czyli żeby zrobić ulotki i rozwiesić".
W naszym biurze tego kolegę każdy poważał. Miał dużo dzieciaków, studiował na KUL, udzielał nam rad. Kochaliśmy go. Dał mi kalkę i papier. Skoro mój tekst miał być rozkolportowany, to temat rozwinęłam. Nazwałam go "Odezwa", podpisałam "Katolicka Młodzież Lubelska". Napisałam o "płatnych pachołkach władz demokratycznych". Doktorowa, ta, u której na stancji mieszkałam, narobiła kleju z mąki z wodą. Tekst przepisałam na maszynie, a kolega referent mi dyktował. Fioletowym ołówkiem zrobił korektę.
Z aktu oskarżenia przeciwko Janinie Markiewicz: "Przestępstwo (...) mogło doprowadzić do wywołania niepokoju i rozterki w masach wierzących oraz zaognić stosunki między Kościołem a Państwem. Miało ono na celu szerzenie wśród mas ludowych wieści o rzekomym zagrożeniu wiary i prześladowaniach Kościoła, ażeby wprowadzić rozdźwięk w społeczeństwie i przeciwstawić wierzących Państwu Ludowemu".
Dostępu do miasta bronili żołnierze. Zawracali pielgrzymów. Dowódca 3. Brygady Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego: "Wykryto taktykę wroga, który starał się u żołnierzy biorących udział w akcji wzbudzić różnymi sposobami sentyment do wiary i Boga - między innymi wciskając żołnierzom krzyże do ręki".
Do Lublina z Warszawy przyjechała ekipa z gen. Romanem Romkowskim, wiceministrem bezpieczeństwa publicznego. Do pomocy dodano mu: Artura Starewicza (później bliski współpracownik Władysława Gomułki, a w latach 70. ambasador w Wielkiej Brytanii), Wiktora Kłosiewicza (potem związany z konserwatywną grupą natolińską w PZPR, po 1958 r. stracił wpływy), Włodzimierza Reczka (od 1952 r. przez ponad 20 lat odpowiednik ministra sportu).
17 lipca, w niedzielę, władze zorganizowały antykościelny wiec na placu w centrum miasta. Zakłady pracy obowiązkowo delegowały na niego pracowników. Było ponad 20 tysięcy osób. Przemówienie wygłosił Jan Izydorczyk, wiceminister administracji publicznej. Mówił o koczujących pod katedrą pielgrzymach, brudzie, burdach pijackich, propagandzie kleru, wymyślonym cudzie, wyłudzonych workach pieniędzy. Krzyczał dramatycznie: "Dlaczego zginęła Helena Rabczuk?!".
Miesiąc wcześniej w procesję Bożego Ciała w Lublinie wjechał samochód szefa lokalnego UB. Omal nie doszło do linczu. Milicja aresztowała kilkadziesiąt osób.
W tej atmosferze 17 lipca spod katedry wyruszył pochód z krzyżem na czele. Wierni szli pod siedzibę MO. Domagali się uwolnienia zatrzymanych. Skandowali: "My chcemy Boga!".
Najpierw tajniacy z MO wmieszali się w tłum. Wskazywali prowodyrów. Np. tajniak Ryszard Bugała kredą krawiecką na lewym boku i rękawie zaznaczył ślusarza w średnim wieku, bo ten krzyczał: "Ludzie, nie bądźcie słabej wiary!".
Centrum Lublina błyskawicznie otoczył kordon milicji, ORMO i wojska. W ruch poszły pałki. Zatrzymano ponad 600 osób.
"Cudacy" - jak nazywali ich milicjanci - w aresztach siedzieli nawet kilkanaście miesięcy. 8 sierpnia władze kościelne zamknęły katedrę. Księża tłumaczyli, że fronton budynku jest zrujnowany, a dalszy napływ wiernych może grozić kolejną tragedią. Stopniowo pielgrzymki się zakończyły.
Nie jest do końca jasne, ile osób stanęło przed sądem. Większość została wypuszczona bez wyroku. Księża Tadeusz Malec i Władysław Forkiewicz, wikariusze z katedry, wyszli z więzienia po roku, po interwencji prymasa kardynała Stefana Wyszyńskiego.
Skazanych zostało ponad 100 osób. Za "rozpowszechnianie fałszywych wiadomości mogących wyrządzić istotną szkodę interesom państwa polskiego", udział w nielegalnym zbiegowisku oraz zamach na funkcjonariuszy państwowych. Najczęściej zapadły wyroki od trzech miesięcy do roku więzienia. Ale były wyjątki.
Najsurowszy wyrok dostała Janina Markiewicz: - Ten kolega referent, który mi pomagał przy robieniu ulotek, był konfidentem UB. Ale tego dowiedziałam się po zatrzymaniu.
Dr Jacek Wołoszyn, lubelski IPN: - "Cud lubelski" to pierwsze na taką skalę wydarzenie o charakterze społeczno-religijnym w powojennej Polsce. Przez Lublin w ciągu dwóch tygodni przewinęło się kilkadziesiąt tysięcy osób.
Skąd taki odzew? Rok 1949 to w Polsce początki stalinizmu i kolektywizacji. Chłopi nie byli pewni, czy władze zabiorą im ziemię, czy wcielą do kołchozów. Ten czas to koniec niezależnych organizacji młodzieżowych i społecznych. Stopniowo były podporządkowywane komunistom.
Rok 1949 przyniósł też sygnały o zamiarach władz wobec Kościoła. Kilka miesięcy przed "cudem lubelskim" komuniści zażądali od hierarchów kościelnych potępienia podziemia niepodległościowego, a przed Bożym Ciałem w Lublinie uczniowie lubelskich szkół zostali przymusowo wywiezieni poza miasto na tzw. ćwiczenia terenowe.
Dr Wołoszyn dodaje, że wydarzenia w lipcu 1949 r. zaskoczyły władze: - Dopiero śmierć kobiety pod katedrą dała komunistom impuls do szerszych działań. Aresztowani księża byli oskarżani o odciąganie ludzi od żniw, czyli sabotaż gospodarczy.
Na zdjęciu: Uroczystości z okazji 65 rocznicy Cudu Lubelskiego
Kiedy 17 lipca pod komendę MO szedł tłum, żądając zwolnienia więźniów, Janina Markiewicz od dwóch dni była przesłuchiwana przez UB.
- Pod KUL spotkałam koleżankę. Studiowała ekonomię. Powiedziałam jej o ulotkach. Ona na to: "Pomogę ci". I potem dostała za to trzy lata więzienia. Wzięłyśmy 20 ulotek, klej z mąki od doktorowej i ruszyłyśmy w miasto. Rozwiesiłyśmy na kościołach, na placu targowym, na poczcie, na przystankach i na dworcu kolejowym.
Skończyłyśmy po północy. Wracałyśmy na stancję wesołe i zadowolone. Nagle na pustej ulicy zobaczyłam dwa jasne punkty. Światła samochodu robiły się coraz większe. Jechał po nas. I nagle, jakby tknięta złym przeczuciem, powiedziałam do koleżanki: "Przepadłyśmy".
Dostała sześć lat więzienia. Przesiedziała cztery.
Korzystaliśmy m.in. z książki Jana Ziółka i Agnieszki Przytuły pt. "Represje wobec uczestników wydarzeń w Katedrze Lubelskiej w 1949 r.", Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1999
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze