Przedwojenna fabryka wybudowana dla firmy Lilpop, Rau i Loewenstein powstała przy ówczesnej szosie prowadzącej do miejscowości Mełgiew. Dzisiejszy adres to ul. Narzędziowa.
Spółka była największym zakładem przemysłowym międzywojennej Warszawy. Produkowała m.in. lokomotywy, szyny, wagony kolejowe, samochody czy elementy mostów. Filia w Lublinie miała zająć się produkcją podzespołów do samochodów osobowych i ciężarowych na licencji amerykańskiego Chevroleta.
Decyzja o utworzeniu fabryki w Lublinie miała związek z ideą Centralnego Okręgu Przemysłowego, zlokalizowanego na terenie obecnych województw: świętokrzyskiego, podkarpackiego, lubelskiego, małopolskiego oraz mazowieckiego. W ramach COP powstała m.in. fabryka opon w Dębicy czy samolotów w Mielcu.
Do września 1939 r. udało się zrealizować jedną z czterech hal kompleksu lubelskiej fabryki. Była jedną z najnowocześniejszych w Polsce. W oparciu o tę zabudowę, powstała później przy Mełgiewskiej Fabryka Samochodów Ciężarowych. Przedwojenna hala nadal służy przemysłowi.
Dawna fabryka wag Wilhelma Hessa mieściła się przy Lubartowskiej 77. To tutaj działał jeden z ważniejszych zakładów Lublina. Przed wybuchem I wojny światowej to właśnie fabryka tego Amerykanina czeskiego pochodzenia był największą fabryką wag w Polsce! Wyroby eksportowane były na cały rosyjski rynek.
Hess zanim zainwestował w Lublinie miał już na swoim koncie niezły dorobek i doceniony został brązowym medalem na wystawie przemysłowej w Moskwie. Podczas I wojny Rosjanie wywieźli ponad połowę wyposażenia fabryki, ale działalność fabryki znów udało się wznowić dzięki zaciągniętemu kredytowi. W 1947 roku obiekt został upaństwowiony i utworzono Lubelskie Fabryki Wag.
Właśnie tu, gdzie dziś stoi centrum handlowe Gala, funkcjonowała dawniej fabryka narzędzi rolniczych Wacława Moritza.
Historia przedsiębiorstwa zaczęła się przy Krakowskim Przedmieściu 62, gdzie w 1864 r. Robert Moritz i Aleksander McLeod założyli niewielką fabrykę narzędzi rolniczych. Skrzydła zakładu rozwinął syn Roberta - Wacław. Przedsiębiorca z myślą o rozbudowie musiał jednak poszukać nieco tańszej parceli. Wybrali ul. Fabryczną 2. W latach 20. XX wieku zatrudniał 180 pracowników i produkował rocznie 850 ton narzędzi.
Wielki kryzys, który dotknął świat w latach 1929-33, spowodował też brak zamówień na narzędzia Moritza. Przedsiębiorca zmuszony był znacznie zredukować załogę, a tym którzy zostali, musiał skrócić czas pracy do czterech dni w tygodniu. Ostatecznie upadłość zakładu ogłoszono w 1937 r. Budynki i maszyny produkcyjne przejęte zostały przez Fabrykę Maszyn Rolniczych "Plon".
W 1874 roku, dziesięć lat po utworzeniu zakładu przez Moritza, inżynier Mieczysław Wolski razem z ziemianinem z Sandomierskiego Mieczysławem Łabęckim założył Fabrykę Machin i Odlewnię Żelaza. Mieściła się przy ulicy Foksal, czyli przy dzisiejszej ul. 1Maja. Zakład specjalizował w produkcji kieratów, młocarni, sieczkarni i odlewów żeliwnych. Fabryka miała filie w Zamościu i Hrubieszowie.
Po II wojnie światowej firma przeszła pod zarząd państwowy. W 1947 roku została przejęta na rzecz Skarbu Państwa i połączona z dawną fabryką Moritza w jedno przedsiębiorstwo funkcjonujące pod nazwą Lubelska Fabryka Maszyn Rolniczych im. Rewolucji 1905 r. W 1975 roku na bazie LFMR powstało przedsiębiorstwo Agromet. Dawne obiekty fabryczne są dziś w bardzo dobrym stanie. Przeszły gruntowne remonty i zostały zaadaptowane na funkcje usługowe.
Zabudowania dawnej fabryki odlewów Józefa Bońkowskiego można było jeszcze kilka lat temu oglądać przy ul. Pięknej.
Fabryka powstała przed I wojną światową, ale w 1922 roku właściciel wystąpił do Wydziału Budowlanego Urzędu Wojewódzkiego o pozwolenie na urządzenie w niej warsztatów elektryczno-mechanicznych, w tym też glijowni z piecem.
Zakład istniał do 1936 roku, po czym został zamknięty, a nieruchomości przejął nowy właściciel. Bońkowski swoją działalność przeniósł w okolice ul. Żabiej a przy Pięknej po 1945 roku w opustoszałej hali mieściło się przedsiębiorstwo zajmujące się transportem konnym. W 1949 roku przeszedł w ręce zakładów wyrobów skórzanych "Renoma" i Zakładów Sprzętu Rolniczego.
Wprawdzie fabryka to nie jest, ale ważny punkt na mapie przemysłowej dawnego Lublina. Nieistniejące już Magazyny zbożowe Lajzmana mieściły się przy ul. Łęczyńskiej.
Pod koniec XIX wieku Moszek Lajzman kupił pustą parcelę, na której w 1900 roku rozpoczął budowę magazynów. Obiekty były potrzebne jego warszawskiej firmie, która zajmowała się handlem nasionami i przetwórstwem. Inwestycja składała się z czterech murowanych budynków magazynowych oraz domu mieszkalnego.
W czasie II wojny światowej zespół został przejęty przez hitlerowców i w 1941 roku rozbudowany według projektu architekta Tadeusza Witkowskiego. Od 1944 roku tereny magazynów wraz z znajdującymi się na nich budynkami zostały oddane w użytkowanie Zakładom Towarowo-Zbożowym, potem Centrali Nasiennej. Magazyny Lajzmana kilka lat temu zostały rozebrane.
Historia tego miejsca związana jest z rodziną Rylskich. Senior rodu Hipolit za udział w powstaniu styczniowym został zesłany na Syberię. Po uwolnieniu osiedlił się w Baku, gdzie jego rodzinie udało się dorobić na wydobyciu nafty. Pieniądze postanowili zainwestować w Lublinie, a przyciągnęła ich tu pierwsza w Królestwie Polskim fabryka cementu (założona pod koniec XIX w.). Właśnie w jej pobliżu, przy dzisiejszej ul. Firlejowskiej, przybyli z Baku Onufry, Stefan, Leon i Maria Rylscy zakupili działkę, na której w 1912 roku wybudowali fabrykę eternitu. Produkowane przez nich dachówki sprzedawały się doskonale. Po II wojnie światowej dorobek ich życia upaństwowiono i przekształcono w Lubelskie Zakłady Eternitu im. Partyzantów Ziemi Lubelskiej. Działały do 1992 roku.
To był jeden z najnowocześniejszych zakładów przemysłowych Lublina w XX-leciu międzywojennym. Miasto potrzebowało go, by poprawić warunki uboju zwierząt i móc przeprowadzać go pod nadzorem specjalistów, przestrzegając norm sanitarnych. Wcześniej, zanim powstała rzeźnia, mięso psuło się bardzo szybko, bo jeszcze na etapie wstępnej obróbki, czego efektem były liczne zatrucia.
Budowę rzeźni rozpoczęto w 1926 r. Tego zadania podjęła się amerykańska firma Ulen&Company, ta sama, która budowała w Lublinie wodociąg, elektrownię i gazownię. Ubój zwierząt rozpoczęto na początku stycznia 1929 r. Na terenie rzeźni funkcjonowała też jatka, gdzie lublinianie mogli kupić świeże mięso. Zakładowi wiodło się całkiem nieźle, cały czas się rozbudowywał. Od lat 30. produkował konserwy. Przy Turystycznej 9 powstało też laboratorium bakteriologiczne.
W tym zestawieniu nie może zabraknąć dumy przedwojennego Lublina - Zakładów Mechanicznych Plage i Laśkiewicza. Ich historia sięga połowy XIX w., kiedy przy ul. Bernardyńskiej ojciec Emila Plage prowadził warsztat, w którym produkował kotły. Fabrykę w 1868 r. odsprzedał synowi, a ten wszedł w spółkę z Teofilem Laśkiewiczem.
Ponieważ firma się rozwijała, przedsiębiorcy wybudowali nowe hale produkcyjne na Bronowicach. Tam wyrabiali parowe kotły okrętowe, a po I wojnie światowej samoloty i karoserie samochodowe. W 1935 r. po wycofaniu zamówień rządowych zakłady zostały zamknięte, a w ich miejscu powstała państwowa Lubelska Wytwórnia Samolotów.
* Korzystałam z katalogu architektury przemysłowej w Lublinie opracowanego przez J. Czerepińską. G. Michalską i J. Studzińskiego zamieszczonego na portalu teatrnn.pl
Ogłoszenie Płatne
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze