Kazimierz Dolny przed wojną był sennym, spokojnym miasteczkiem. Obok siebie mieszkali chłopi i Żydzi, na rynku częściej można było usłyszeć jidysz niż język polski. Miasteczko zmieniało się nie do poznawania w czasie wakacji, gdy tłumnie ściągali doń letnicy.
Fara w Kazimierzu, sierpień 1942 roku, fotografia ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego.
Ale Kazimierz przeszedł do historii z innego powodu. Właśnie tutaj zaistniał sprzyjający klimat do powstania kolonii artystycznej. Malarze skupili się wokół prof. Tadeusza Pruszkowskiego, rektora Szkoły Sztuk Pięknych w Warszawie. Swoich studentów po raz pierwszy przywiózł na plener do Kazimierza w 1923 roku.
Widok na rynek w Kazimierzu, 1918 - 1933, fotografia ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego.
Bywanie tam stało się modne. Tadeusz Breza na łamach ''Kuriera Porannego'' z 1933 roku stwierdził: ''Kazimierz uchodzi za melinę malarzy. Jest tu ich pół setki. Letników natomiast pół tysiączek.''
Widok z ruin na basztę, 1918 - 1939, fotografia ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego.
Po tych samych, brukowanych uliczkach wędrował Israel Szmuel Wodnicki (na zdjęciu). Ale nie w głowie mu było opalanie się nad Wisłą, jak to bywało w zwyczaju letników. Szmuel co rano szedł pracować do zakładu szewskiego, ale jego marzeniem było inne życie.
- Israel Szmuel Wodnicki urodził się w 1901 roku w pobożnej, chasydzkiej rodzinie kazimierskich Żydów. Odebrał tradycyjne wychowanie w chederze. Jego pasją od dzieciństwa było jednak rysowanie, poświęcał temu każdą wolną chwilę. Nie było to oczywiście mile widziane, bo rodzina wolała, żeby zajął się poważną pracą - opowiadała "Wyborczej" Joanna Stefańska z Fundacji Kazimierskiej.
Domy żydowskie w Kazimierzu Dolnym, 1918 - 1939, fotografia ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego.
W żydowskiej księdze pamięci Kazimierza Dolnego [wydane po wojnie wspomnienia ocalonych z Holokaustu red.], Awu Pnina opisał jak mały Szmuel został złapany na tym, że rysował zamiast słuchać nauczyciela w chederze. ''Na każdym skrawku papieru powstawały postaci, widoki okolicy i scenki z Biblii hebrajskiej. Malował w ukryciu, aby ojciec ani nauczyciel nie przyłapali go na złym sprawowaniu'' - pisze Awu Pnina.
Żydzi z Kazimierza Dolnego, 1918 - 1939, fotografia ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego
Wodnickiego ciągnęło do artystów spędzających lato w Kazimierzu. Pokazywał swoje prace prof. Pruszkowskiemu, chętnie słuchał jego rad. Podpatrywał technikę artystów malujących widoki Kazimierza.
Rysował to co widzi: chylące się do ziemi domy, rynek w Kazimierzu, a na nim nosiwodów i przekupki przy drewnianych straganach.Sceny z rodzinnego miasteczka będzie malował do końca życia, ale nie wyprzedzajmy faktów. Obok pokazujemy jedną z powojennych prac Wodnickiego, pochodzi ona ze zbiorów ona ze zbiorów Joanny Stefańskiej.
Szewc, który pragnął być artystą, szybko stał się znany także poza Kazimierzem. Pisały o nim nawet przedwojenne gazety. Warszawskie czasopismo ''Świat'' w numerze z 16 maja 1931 roku opublikowało o Wodnickim artykuł na całą stronę: obok reprodukcji prac znalazło się także zdjęcie malarza. - Jeszcze przed wojną Israel Szmuel Wodnicki, dzięki znajomościom z malarzami, miał w Polsce trzy wystawy: w rodzinnym mieście, Lublinie oraz w Krakowie. Zainteresowanie jego sztuką nie przełożyło się jednak na sprzedaż prac - mówiła "Wyborczej" Joanna Stefańska.
Wodnicki był postacią na tyle charyzmatyczną, że stał się jednym z bohaterów powieści-reportażu lublinianina Jakowa Glatsztejna.
Piszący w jidysz poeta i prozaik wyjechał z Polski do Stanów Zjednoczonych w 1914 roku. Przyjazd do Lublina w 1934 roku był związany z chorobą jego matki. Wtedy też odwiedził zakład szewski Wodnickiego.
Jakow Glatsztejn pisze: ''Rozwinął też przed nami inne obrazy malowane na marnym papierze, portrety Żydów o twarzach jak stare cegły. Miałem wrażenie, jakbym oglądał jakiś film z dalekiego świata. Czy ja to wszystko wcześniej widziałem?''
Panorama Kazimierza, fotografia ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego
Na łamach utworu Glatsztejna Wodnicki pięknie mówi o sobie: ''Wyznam również, że jestem pobożny ze strachu. Nie ze strachu przed Bogiem, ale - mam nadzieję, że to co powiem nie jest grzechem - ze strachu, żeby nie przestać być artystą''.
Obok fotografia z Narodowego Archiwum Cyfrowego. Kazimierz Dolny. Panorama Wisły - widok z ruin zamku, 1940 r.
Wróćmy do biografii artysty z Kazimierza Dolnego. W 1934 roku Wodnicki razem ze swoją żoną i dziećmi wyemigrował do Palestyny. Miał wtedy 33 lata, wydawało się, że świat stoi przed nim otworem. W Palestynie utrzymywał się z pracy malarza pokojowego, ale nie przestawał rysować swojego Kazimierza Dolnego.
Rynek w Kazimierzu 1918-1933, fotografia ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego.
Z żydowskiej księgi pamięci Kazimierza dowiadujemy się, że pierwsza wystawa Wodnickiego w Palestynie odbyła się już w 1936 roku i nie była ostatnią. - Nie wszystkie informacje z księgi pamięci się potwierdziły, na przykład Wodnicki nie dostał nagrody Dizengroffa, nie był nawet do niej nominowany. Trudno powiedzieć, ile miał wystaw, na pewno jednak jego prace były w obiegu. Do dziś można je kupić na różnych aukcjach, ich cena waha się od 150 do 250 dolarów - mówiła nam Joanna Stefańska.
Kazimierz Dolny, 1918-1939, fotografia ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego.
Kres zapamiętanego przez niego świata przyniosła II wojna światowa, kiedy Niemcy wymordowali społeczność kazimierskich Żydów. Zginęła także najbliższa rodzina malarza.
- W Kazimierzu została siostra Wodnickiego, nie wiemy w jakich okolicznościach zginęła - opowiadała "Wyborczej" Joanna Stefańska z Fundacji Kazimierskiej.
Wodnicki zmarł w 1972 roku w Izraelu. Według jednej z relacji pod koniec życia mieszkał samotnie na obrzeżach Tel Awiwu.
Apel Służby Pracy Rzeszy na rynku kazimierskim. Robotnicy stoją w szeregach z łopatami, październik 1940 r., fotografia ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego.
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze