Pędzące Bugatti i tysiące widzów. Trasę zabezpieczano słomą. Wyścigi uliczne w Lublinie lat 50. [ZDJĘCIA]

5 października 1952 r., niedziela. Trasa biegnąca przez Krakowskie Przedmieście, ulice Szopena, Narutowicza, i z powrotem na Krakowskie Przedmieście dosłownie oblepiona przez widzów. O "olbrzymiej frekwencji" pisał "Sztandar Ludu", gazeta Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Lublinie. Wśród widzów był Zbigniew Matysiak, trener i wielokrotny mistrz Polski w sportach motorowych, miał wtedy 26 lat. - Specjalnie przygotowano trasę. Wszędzie było pełno słomy. Na słupach, baloty na rogach - wspominał po latach w rozmowie z dziennikarzem "Gazety"  - Wojsko ubezpieczało ulice. Było to trochę iluzoryczne, bo takiej masy ludzi nie dało się skutecznie upilnować.

Mogło być nawet kilkadziesiąt tysięcy widzów. Dziennikarz "Sztandaru" pisał potem krytycznie: "Można jedynie mieć pretensję do publiczności lubelskiej, której część niesfornie wchodziła na jezdnię podczas biegów." Na trasie  zainstalowano dwa punkty sprawozdawcze. Start był naprzeciwko poczty głównej. Do zawodów stanęło kilkunastu zawodników podzielonych na dwie kategorie: turystyczną i sportową. Odbyły się cztery biegi. W klasie samochodów turystycznych faworytami były Citroeny 11. Za kierownicami - ludzie z bezpieki. To wtedy najszybsze maszyny tej klasy w Polsce. Używane niemal wyłącznie przez Urząd Bezpieczeństwa. (Cała elita partyjna jeździła na ciężkich czeskich Pragach). A jednak. Wygrał Jan Langer na Aero 50. Przejechał dystans 15 km w 14,47 min.

Langer wygrał. "Pościgowy" Citroen dotarł do mety jako drugi. Udało nam się dotrzeć do jego kierowcy. Prosił o niepodawanie nazwiska. - Dałem się zaskoczyć - opowiadał nam. Wówczas był podporucznikiem, szefem transportu lubelskiego UB. - Wiedziałem, że Aero, to szybka maszyna, miał przecież napęd na przednie koła, jak moja jedenastka zresztą, ale nie spodziewałem się, że aż tak. Langer był już doświadczonym kierowcą, znakomicie przygotowany. Świetnie brał zakręty. Poza tym, wtedy podpuścił mnie znajomy, Antoni Szwendrowski. Powiedział, żebym napompował maksymalnie koła. Tak też zrobiłem. Samochód fatalnie trzymał się drogi.

Sobiesław Zasada, późniejszy trzykrotny mistrz Europy tego dnia miał także swój epizod. "Sztandar Ludu": "Najciekawszy bieg rozegrany został w kategorii maszyn sportowych klasy ED o pojemności 1500 cm"(...) "Po znaku startera wszyscy ruszają pełnym gazem. Na pierwszym okrążeniu na czoło wysuwa się Zasada z Krakowa na BMW 328, który prowadzenia nie oddaje już do końca". Zasada pewnie pokonał siedmiu rywali. By nie było wątpliwości - zdublował wszystkich z wyjątkiem jednego.

Jan Langer, który wygrał pierwszy wyścig uliczny w Lublinie w 1952 r. reprezentował ośrodek katowicki. - Wtedy był najsilniejszy w Polsce -  wspominał w rozmowie z "Gazetą"  Władysław Paszkowski, wówczas menedżer zespołu warszawskiego, znany działacz sportów samochodowych.  - Tego październikowego dnia w Lublinie Aero Janka zderzyło się z Bugatti 35 c, którym jechał Marek Wachowski - późniejszy pilot Sobiesława Zasady w maratonach - rajdach Londyn - Sydney i Londyn Meksyk. Wachowski wycofał się z wyścigu.

Bugatti 35 c to legenda sportów motorowych. Model został zaprezentowany w sierpniu 1924 r. podczas Grand Prix Lyonu. Samochód, który startował w wyścigu w Lublinie e 1952 r. był wyposażony w kompresor. Mógł rozwinąć maksymalną prędkość 210 km/h . Na zewnątrz nadwozia miał dwie dźwignie - do zmiany biegów i hamulec ręczny.

Wyścigi uliczne odbywały się wówczas w całym kraju. Każdy z nich był eliminacją do mistrzostw Polski. Decydowała suma punktów zdobyta przez kierowców. W samym Lublinie, ścigano się trzykrotnie - kolejno w 1952, 53 i 54 roku. - Sport samochodowy cieszył wtedy ogromną popularnością. Ludzie byli spragnieni takich rozrywek. Brakowało masowych imprez stadionowych, nie było telewizji - wspominał Władysław Paszkowski. - Pierwszy wyścig oglądałem w Warszawie w czerwcu 1948 r. Szczyt stalinizmu. Zmieniano nazwy miast, ulic. Wtedy stałem na rogu alei Stalina i Piusa XI, akurat tej ostatniej nie zdążyli jeszcze przemianować. Sport automobilowy władze przedstawiały jako sport, który ma "służyć obronie kraju przed amerykańskim imperializmem" - zgodnie z hasłem "Sprawni do pracy i obrony".

W wyścigu lubelskim w 1952 dominowały przedwojenne auta. Przedwojenne były też zasady bezpieczeństwa. Nie było pasów, świateł stop, niektórzy z kierowców dopiero uczyli jeździć się w kaskach. Władysław Paszkowski: - Marian Wierzba, wtedy jeden z najsłynniejszych wyścigowców, który jeździł Lancią, zakładał cyklistówkę. Odwracał ją do tyłu, żeby mu jej nie zwiał wiatr.

Sprzęt się psuł, części zamiennych brakowało. Od 1953 roku nastała era SAM-ów, czyli samochodów niefabrycznych, najczęściej zbudowanych przez kierowcę lub zaprzyjaźnionego inżyniera. Właśnie na takim pojeździe 4 X 1953 r. lubelski wyścig uliczny w klasie sportowej wygrał Michał Nahorski z Katowic, czyli wtedy już Stalingrodu. Zawody rozegrano na zamkniętym obwodzie ulic: al. Racławickie, al. Długosza, Króla Leszczyńskiego, Wieniawskiej, Partyzantów i Krakowskiego Przedmieścia. Jedno okrążenie miało ponad 2 km długości. Braki sprzętowe były główną przyczyną schyłku wyścigów ulicznych, ale nie jedyną. Zbigniew Matysiak: - Cóż z tego, że na wyścigi przychodziły dziesiątki tysięcy ludzi, jeżeli potem do władz wysyłano dziesiątki petycji z protestami, bo "mu warczy pod kamienicą". Raz na rok zresztą.

Najsłynniejszym lubelskim zawodnikiem tamtych lat był Aleksander Kosior. W 1952 startował w klasie turystycznej. Jednak prawdziwą sławę przyniosły mu jego występy w 1954 r., w tym na ostatnim ulicznym wyścigu samochodowym w Lublinie 29 sierpnia. Ścigano się na tej samej trasie, co rok wcześniej.  Kosior, wówczas młody dobrze zapowiadający się zawodnik lubelskiej Stali, w klasie sportowej do 1600 cm III eliminacji do mistrzostw Polski odniósł błyskotliwe zwycięstwo, prowadząc od startu do mety przez 12 okrążeń. "Niewielu jest ludzi w Lublinie, którzy nie słyszeli o Kosiorze i jego SAM-ie" - pisał "Sztandar Ludu". Nieco skromniej opowiadał nam o tym sam Kosior:  - Miałem świetną maszynę, SAM-a, zbudowanego na bazie Fiata 1500 z sześciocylindrowym silnikiem szeregowym.