Nauczycielka z lubelskiego liceum: "Rumuni to brudasy". Trudne powroty z emigracji [REPORTAŻ]

Piotr Chromcewicz, 17 lat, dziesięć lat w szkole w hrabstwie Dorset, obecnie niepubliczne liceum im. Paderewskiego

Przeżyłem szok, kiedy dowiedziałem się, że w Polsce z każdego przedmiotu trzeba mieć ocenę na koniec roku. Wyjechałem do Anglii, gdy miałem pięć lat. Tam nie musisz zdawać z klasy do klasy, po prostu przechodzisz dalej. Po powrocie do kraju poszedłem do V LO w Lublinie, do pierwszej klasy, tak jak moi rówieśnicy. Wcześniej wysłano do niej moje angielskie świadectwa, ale nie brali tego pod uwagę. Niestety szkoła nie była przygotowana na taką osobę, jak ja. Miałem duże braki, głównie z matematyki. Nie miałem też nigdy polskiego. Ale nauczyciele lekceważyli moje prośby o pomoc. Pierwszą kartkówką miał być diagnostyczny test z matematyki, bez oceny. A potem postawili mi jedynkę. Byłem sam, musiałem nadrobić kilka straconych, z punktu widzenia polskiej szkoły, lat. A nauczyciele, zamiast pomagać, dokuczali mi i wytykali braki. Sugerowali, że jestem głupszy, bo uczyłem się za granicą. Nauczyciel od geografii powiedział przy 40-osobowej klasie, że jestem dobrym przykładem niewydolności systemu nauczania w Anglii. Zszokowały mnie te słowa. Zaniemówiłem i usiadłem z wrażenia. Miałem np. duży problem z określaniem dużych liczb. To dlatego, że w Polsce nie mówi się biliony, tylko miliardy i po prostu się pogubiłem. Kiedyś na geografii trzeba było podać liczbę ludności. Przekręciłem ją, więc nauczyciel postanowił mnie upokorzyć. Przy tablicy kazał mi wypisywać jakieś liczby.

Prosiłem nawet rodziców, by jeszcze porozmawiali z dyrekcją. Organizowano nawet jakieś dodatkowe zajęcia, ale uczęszczało na nie kilka osób. Nie mogłem skupić się na tym, czego potrzebuję. Czułem się źle. Zrezygnowałem z liceum po dwóch miesiącach - trochę z żalem, bo z rówieśnikami dogadywałem się świetnie. Niektórzy byli wręcz zafascynowani tym, że spędziłem za granicą tyle lat.

Przeniosłem się do Paderewskiego. Myślę, że nauczyciele cieszyli się, że opuszczam szkołę. Mieli jeden problem z głowy.

W polskich szkołach kiepsko też z otwartością na inność. Często słyszę np. różne komentarze o czarnoskórych osobach. Najczęstsze słowo to "czarnuch". Założyłem kiedyś koszulkę z Jimim Hendrixem. Kolega z dawnego liceum powiedział, że mam na niej "spalonego murzyna". W Anglii spotkałoby się to z karą i poinformowano rodziców. W Polsce nauczyciele mają chyba podobne poglądy i lekceważą takie słowa. Kiedyś na lekcji ktoś powiedział głośno słowo "czarnuch" - nauczyciel spojrzał na tę osobę i nic nie powiedział, zaśmiał się tylko.

A na Wyspach dużo dyskutuje się rasizmie, czy wierze. Sam chodziłem do szkoły rzymsko-katolickiej, choć jestem niewierzący. Religia były obowiązkowa, ale prowadził je nauczyciel. Mówiło się o wszystkich wyznaniach.

Duży nacisk kładziono na wf. W Polsce możesz sobie załatwić zwolnienie na rok. Tam musiałoby ci chyba urwać nogę, żebyś mógł nie ćwiczyć. Jest jeszcze jedna śmieszna rzecz - w publicznej szkole miałem jedną z najgorszych ocen z angielskiego. Nauczyciele uważali, że nie umiem tego języka. Miałem ledwo tróję. Ale po incydentach z nauczycielem od geografii, nie chciałem się kłócić.

Jacob Kuzioła, 14 lat, sześć lat w szkole w Michigan, obecnie w gimnazjum Paderewskiego

Nie jestem imigrantem, jak żartowali sobie ze mnie koledzy w polskiej podstawówce. Trochę bolało. Urodziłem się w Ameryce, tam skończyłem I klasę gimnazjum. W Polsce to szósta klasa podstawówki. Po naszym przyjeździe do kraju rodzice zdecydowali, że to właśnie od niej zacznę polską edukację. Chcieli, żebym poćwiczył język. Ale nie poszło za dobrze. Nikt nie chciał ze mną rozmawiać. Może bali się, że niczego nie zrozumiem. Mówili: "zobacz, to ten typek z Ameryki".

Na przerwach siedziałem sam, z telefonem w ręce. Wstydziłem się podejść do kogoś ze szkoły. Bałem się, że znając słabo język zrobię błąd, lub coś przekręcę. W połowie roku zrozumiałem, że mnie nie lubią. Traktowali mnie jak imigranta. Patrzyli, jak na kogoś obcego, bo przecież urodziłem się w Ameryce.

Na lekcjach nie robiłem nic, bo nic nie rozumiałem. Siedziałem i czekałem na dzwonek. Nauczyciele nawet nie reagowali, udawali, że wszystko jest w porządku. Zmarnowałem rok i niczego się nie nauczyłem.

W Ameryce chodziłem do szkoły prywatnej. Tam jest więcej tolerancji, pewnie dlatego, że chodzi do niej mnóstwo białych i czarnych osób. Była też jedna dziewczyna z Pakistanu. Dzieci dziwiły się, dlaczego chodzi w burce. Sorka tłumaczyła więc, że to z powodów religijnych. I wszyscy to zaakceptowali. Podchodzili później do niej i pytali o kulturę. Byli ciekawi. Zrozumieli, że tak musi być. Zresztą w amerykańskich szkołach panuje zasada, że wszyscy są równi. Nie ma lekcji o tolerancji, tam się po prostu o tym wie. Jeśli nie masz takich poglądów, wszyscy patrzą na ciebie jak na barbarzyńcę. Gdyby ktoś w szkole powiedział coś rasistowskiego, znienawidzono by go. Z kolei często rozmawialiśmy o homoseksualizmie. Nauczyciele podkreślali, że takie osoby trzeba traktować normalnie, bo są tacy sami, jak my.

W szkole amerykańskiej, w której byłem istniały trzy te same klasy - dla najbardziej inteligentnych, przeciętniaków i tych, co mają braki. Oczywiście to się tak nie nazywało, ale każdy wiedział, o co chodzi. To dobry pomysł, bo materiał dostosowany jest do poziomu uczniów. Wszyscy uczą się tego samego, ale w zależności od klasy, rośnie trudność lekcji. Były też roczne egzaminy, które decydowały, do której klasy się idzie.

W Stanach bardzo manifestowałem swoją narodowość. Mówiłem, że Polska to najlepszy kraj na świecie. Chwaliłem się polskim papieżem i szczyciłem się, że w XVII wieku wygrywaliśmy wojny z Rosją. Podkreślałem też, że to kraj patriotów, którzy kochają Boga. Kolegom to nie przeszkadzało. Podobało im się nawet moje zachowanie. Wszystko zmieniło się po przyjeździe do Polski. Nawet nie spodziewałem się, jaki jest tutaj nacjonalizm. Ludzie zamknięci są na inne narody, nie lubią obcych i wypowiadają się o nich źle. Czasami myślę sobie: "Matko Chrystusowa, o co im w ogóle chodzi?".

Weronika Kowalczyk, 17 lat, cztery lata w szkole w Corby, obecnie uczennica VIII LO w Lublinie

Mój początek w szkole w Anglii? To było drastyczne przeżycie. Przez pierwsze dni nie rozumiałam, co do mnie mówią. Miałam problem, by zrozumieć proste "Hej, jak się masz?". Bałam się też odezwać. Najczęściej odpisywałam na kartce, albo prosiłam koleżankę, by odpowiedziała za mnie. W przełamaniu się pomogli koledzy ze szkoły. Najpierw próbowali rozmawiać na migi, jak nie pomagało włączali tłumacza Google. Opiekowała się tam mną pani Ania z Polski. Uczyła obcokrajowców dodatkowego angielskiego. A osób spoza Anglii było w szkole wiele. Niektóre dziewczyny nosiły burki, to muzułmanki. Sporo było osób z Afryki, Słowacji, Rosji, czy Niemiec. Polaków też było dużo. Ale nie wszyscy przyznawali się do pochodzenia. Nie chcieli się odróżniać. Może martwili się, że będą inaczej traktowani. Niepotrzebnie, bo ludzie w Anglii nie boją się inności. Są siebie ciekawi i chętnie rozmawiają o sobie.

W angielskiej szkole spędziłam cztery lata. Byłam w akademii - taki odpowiednik gimnazjum, tyle że nauka trwa pięć lat. Bardzo tolerancyjne miejsce. Co tydzień mieliśmy zebrania, na których rozmawialiśmy o szacunku do drugiego człowieka. Spotykaliśmy się z osobami niepełnosprawnymi. Wpajano nam, że każdy jest wartościowy i może osiągnąć sukces. Wybryki na tle rasistowskim karano, m.in. dłuższym pobytem w szkole. Taka osoba nie chodziła na zajęcia z kolegami z klasy. Siedziała w kozie i miała indywidualne lekcje.

Religia w szkole była obowiązkowa, ale przypominała etykę. Uczyliśmy się, czym różnią się poszczególne wyznania, dlaczego ktoś wierzy w Boga i o co chodzi w religijnych obrzędach. Wszystko po to, by lepiej zrozumieć inne osoby, często kolegów z klasy. Dzięki temu można też samemu zdecydować, czy wyznajesz właściwą wiarę i czy na pewno to jesteś ty. W Polsce nie chodzę na lekcje religii. Jestem wierząca, ale nie chcę dostawać ocen za to, że pójdę do kościoła. A tak to niestety wygląda. Katechetka każe odmawiać uczniom modlitwę na początku lekcji - to śmiechu warte. Mówi się tylko o chrześcijaństwie, o innych wyznaniach nawet nie wspomina. Zresztą u nas w ogóle jest problem z tolerancją. Nauczyciele po prostu o tym nie mówią. Dlatego potem okazujemy niechęć. Nie rozumiemy, że w inności nie ma nic złego. Jedna z nauczycielek powiedziała kiedyś u nas w liceum, że Rumuni to brudasy. Zraziło mnie to strasznie, bo za granicą poznałem wiele osób z Rumunii. Z jednym utrzymuję kontakt do tej pory. W angielskiej szkole takie słowa nigdy by nie padły.

Skończyłam tam jedenastą klasę. Większość lekcji opierało się na doświadczeniach, pokazach i praktyce. Nie nosiłam podręczników. Gdy trzeba było skorzystać z książki, wszystkie znajdowały się w szkole. Często zamiast nich nauczyciel wyświetlał prezentację z rzutnika. Musiałam mieć przy sobie jedynie notes, długopis, ołówek, linijkę i kalkulator. Jeśli zapomniałam czegoś, dostawałam karę - miałam krótszą przerwę, albo zostawałam po lekcjach w szkole. To uczy dyscypliny. Ocen nie ma, rodzice dostają tylko na koniec roku listownie informacje o postępach w nauce.

Na koniec jedenastej klasy napisałam egzaminy, także z języka polskiego. Dostałam bardzo dobre oceny. W Polsce miałam zacząć naukę od drugiej klasy liceum, tak wynikało rocznikowo. Po kilku tygodniach dowiedziałam się, że moje wyniki nie będą w Polsce uznane. Usłyszałam tylko, że nikt nie wie, co z nimi zrobić. I zostałam wyrzucona do pierwszej klasy. Czuję się tu niepewnie. Nauczyciele pytali mnie na początku, czy znam język polski, czy rozumiem, co się do mnie mówi? Większość uczniów bała się powiedzieć "hej", bo myśleli, że się nie dogadają.

Pytasz mnie o różnicę w lekcjach. Podam jedną, istotną. W Polsce na lekcjach informatyki pracujemy na komputerach z przestarzałym systemem. Nawet nie wspominam o ich prędkości. Ostatnio uczyliśmy się darmowego programu InScape, coś podobnego do Painta. Co robiliśmy? Przerysowywaliśmy delfinka. Z kolei w angielskiej szkole pracowaliśmy w PhotoShopie. Każdy uczeń miał założone konto na Google i prowadził własną stronę internetową. Różnica jest ogromna.

Chcę wrócić na Wyspy, już nawet tam aplikowałam. Chcę iść do collage'u na architekturę. Nauczyciel, który uczył mnie tego w poprzednich latach, od samego początku namawiał mnie do zostania w UK. Mówił, że straci najlepszą uczennicę. Ale obiecał też, że będzie trzymał dla mnie miejsce. Koledzy do tej pory do mnie piszą, że tęsknią, że mam przywieźć im coś z Polski i że beze mnie nudno jest na przerwach.

Benjamin Gajownik, 17 lat, pięć lat w szkole w Dublinie w Irlandii, obecnie w VIII LO w Lublinie

W irlandzkiej szkole obowiązuje oczywista zasada: wszyscy są równi i muszą być traktowani tak samo. Przez kilka lat nauki nie zauważyłem, by ktoś zwracał uwagę na różnice rasowe, czy wyznaniowe. Ludzie są tolerancyjni. Nie istnieje strach przed innością. Moimi kolegami byli Rumuni, Litwini, Rosjanie i wielu Azjatów, ludzie o różnych kolorach skóry. Nigdy nie patrzyliśmy na siebie, jak na gorszych, nie pytaliśmy też, kto w co wierzy. Podobało mi się to, bo w Polsce czuć strach i ksenofobię. Nie jest łatwo być tu innym niż większość szkoły. Może dlatego, że mniejszość jest jednak mniej widoczna niż na Zachodzie. W polskiej szkole codziennie usłyszysz tekst obrażający obcokrajowca. Brakuje tolerancji i zrozumienia. Ale skąd uczniowie mają wiedzieć, dlaczego to takie ważne? Przecież nikt tu nie uczy szacunku do innych kultur i otwartego podejścia do drugiej osoby. W Irlandii wiedzieliśmy o tym chociażby z lekcji religii. Nie dominowało jedno wyznanie. Uczono nas o chrześcijaństwie, islamie, hinduizmie i buddyzmie. I nie modliliśmy się. Dziwnie wyglądałoby, gdyby każdy robił to odwołując się do swojej wiary.

W ogóle mam wrażenie, że irlandzka szkoła niesie ze sobą mniej nerwów. Być może to przez bezstresowe wychowanie. Ludzie nie panikują, gdy w szkole idzie im trochę gorzej. Wiedzą, że nauczyciel pomoże nadrobić zaległości. Wszystko jest inaczej niż w Polsce. Tu dziwnie czuję się np. chodząc po korytarzu w swoich ciuchach. Tam wszyscy chodzili w mundurkach, przez to czuli się równi.

W Irlandii zacząłem naukę od piątej klasy szkoły podstawowej. Nauczyciel był jeden, od wszystkiego, i to on decydował, czego akurat się uczymy. Nie było ocen, a nauczyciele nie brali uczniów do odpowiedzi. I chyba dobrze, bo i tak większość rzeczy zapamiętywało się na zajęciach. Najwięcej czasu poświęcaliśmy na angielski i matematykę. Skubnęliśmy też trochę historii i geografii. Poziom nauczania wyglądał dość dziwnie. Dyktando polegało np. na tym, że nauczyciel mówił dziesięć słów po angielsku, my je pisaliśmy i oddawaliśmy do sprawdzenia. Tak kontrolowano ortografię. I to był jeden z większych sprawdzianów w szkole. Nie było ocen, dostawałem tylko punkty za poprawną pisownię. W praktyce nie oznaczało to nic. Zresztą w podstawówce mało się robi i wszystko jest łatwe.

W Irlandii spędziłem też całe gimnazjum. Przeskok był ogromny. Dostałem normalny plan, lekcje trwały 40 minut i każdą prowadził inny nauczyciel. Pod koniec pierwszej klasy mogłem wskazać sześć przedmiotów, których chciałem uczyć się w kolejnych latach. Musiałem zdać je później na teście gimnazjalnym. Jeżeli nie czujesz się mocny z chemii, fizyki i biologii, po prostu nie wybierasz tego przedmiotu. W Irlandii są też zajęcia, których nie znajdziesz w polskiej szkole. To np. lekcje gotowania, czy praca z drewnem. Ja poszedłem na pracę z metalem. Przez cały rok przygotowywaliśmy konkretne projekty, jak np. makieta samolotu złożonego z osiemnastu elementów. Pierwsze ferie zaczynają się na Halloween. Każdy ma wtedy tydzień wolnego. Kolejne są w lutym. W ostatnie dni roku szkolnego odbywają się całoroczne testy. Ich wyniki przychodzą do domu w wakacje. Są jedynie informacją dla rodziców, czy uczeń przykłada się do obowiązków.

Wbrew pozorom w szkole panuje dyscyplina. To m.in. przez system karania uczniów uwagami. Jeżeli z jednego przedmiotu dostanie się trzy uwagi w okresie jedenastu tygodni, szkoła informuje o tym rodziców listownie. To ostrzeżenie przed naganą. Jeżeli zbierze się trzy nagany, dyrektor zawiesza ucznia na trzy dni. Pewnie zapytasz, co to dla niego znaczy? Znowu nic. Przynajmniej pozornie, bo podejrzewam, że w domu czeka go trudna rozmowa z rodzicami.

Kuba Łódź-Śmigielski, 15 lat, dwa lata w szkole w Beausoleil we Francji, uczy się w Gimnazjum nr 5 w Lublinie

To dzięki Pedrowi lepiej poznałem swoją klasę. Mój pierwszy kolega w nowej szkole. Nie znałem języka francuskiego, próbowałem porozumiewać się po angielsku. Ale nie wszyscy go znali, łącznie z niektórymi nauczycielami. Było ciężko, bo do szkoły nie chodził ani jeden Polak. Chociaż nie, była jedna Polka, ale nie znała języka polskiego. Była muzułmanką. Bałem się, że nie dam rady. Symulowałem różne choroby, by tylko nie iść do szkoły. Pedro był Portugalczykiem, podobnie jak większość mojej klasy. Z nim dogadywałem się najlepiej. Przez niego też coraz lepiej poznawałem swoich klasowych kolegów. Byli z różnych krajów - Sri Lanki, Peru, czy Filipin. Jak nie rozumieliśmy się słowami, to próbowaliśmy na migi. Jakoś szło.

Mieszkałem w Beausoleil, miasteczku przyklejonym do Monako. Potem przenieśliśmy się do Nicei. We Francji spędziłem dwa lata. Chodziłem do czwartej i trzeciej klasy college'u - tam roczniki odlicza się do tyłu. Zaskakujący był już pierwszy dzień szkoły. Wystroiłem się, myśląc, że będzie uroczyste rozpoczęcie. Okazało się, że wszyscy przyszli z plecakami. Były lekcje.

Przerwa we Francji trwa dwie godziny, ale jest dopiero po czterech 55-minutowych lekcjach. Chodziłem do dwóch klas - jedna integracyjna złożona z obcokrajowców, gdzie duży nacisk kładziono na język francuski. W drugiej odbywały się normalne zajęcia. Na początku miałem siedem lekcji francuskiego i np. jedną matematykę. Z czasem te proporcje trochę się zmieniały. Religii nie było wcale. Można zapisać się na etykę, ale nauka odbywa się podczas dwugodzinnej przerwy. Tolerancja jest normalnością, nie rozmawia się o niej. Na przerwach z kolegami często wyśmiewaliśmy narodowe stereotypy, ale nikt się nie obrażał. Ze stereotypu, że "Polak to pijak" też się żartowało.

We francuskiej szkole uczeń sam decyduje, czy chce zdać do następnej klasy. Można powtórzyć rok, a nawet cofnąć się o poziom niżej. Nie traktuje się tego w kategoriach wstydu. Oceny są, ale wygląda to zupełnie inaczej niż w Polsce. Nauczyciele przyznają punkty od 0 do 20. Dużą uwagę przywiązuje się do zajęć praktycznych. Musiałem np. odpowiedzieć na pytanie, kim chcę być w przyszłości. Wiązało się to z tygodniowymi praktykami, które trzeba było odbyć w jakimś zakładzie pracy. Mój ojczym jest stolarzem, więc wybrałem ten zawód.

Zajęcia codziennie trwają do godz. 17. Kiedyś środa była wolna, teraz nauka trwa do południa. Na egzaminach końcowych zdawałem historię Francji, matematykę i geografię. Ciekawe jest to, że trzeba też omówić jakieś dzieło sztuki - powiedzieć o jego historii oraz autorze. Wybrałem "Stańczyka" Jana Matejki. Na koniec szkoły moja średnia ze wszystkich przedmiotów wynosiła 12 pkt. Chyba nieźle, jak na kogoś, kto jeszcze dwa lata wcześniej w ogóle nie znał języka.

* Anglia: Rok szkolny podzielony jest na trzy części. Nauka rozpoczyna się 1 września i trwa do 20-23 lipca.

Poziomy nauczania: Primary School (szkoła podstawowa) dla dzieci w wieku 5-7 (Infant schools) oraz 7-11 (junior schools). Są też szkoły dwupoziomowe (Combined infant and junior schools) nauczające dzieci w wieku od 5 do 11 lat. Gimnazjum (High School / Secondary School) trwa od 11. do 16. roku życia. Egzamin kończy obowiązkową naukę w Wielkiej Brytanii. Skala ocen: od A* (najlepsza) do G, ocena U (nie zdaje). Szkoła średnia (Further Education / College) trwa do 19. roku życia.

* Irlandia: Szkoła podstawowa trwa 8 lat. Pięcioletnia lub sześcioletnia szkoła ponadpodstawowa obejmuje kilka etapów: junior cycle (klasy 1-3), transition year (odpowiednik klasy 4, nieobowiązkowy) oraz senior cycle (klasy 5-6, nieobowiązkowy). Szkoły średnie podzielone są na kilka placówek.

* Francja: Szkolnictwo podzielone jest na cztery etapy: pięcioletnia szkoła elementarna, 4-letni college (odpowiednik gimnazjum), szkoły średnie (licea profilowane, szkoły zawodowe i technikum) oraz szkoły wyższe. Rok szkolny zaczyna się 1 września i kończy 2-3 lipca. Francuzi mają więcej ferii w czasie roku szkolnego niż Polacy. Oprócz wakacji letnich są to: Vacances de la Toussaint (przy uroczystości Wszystkich Świętych - 12 dni), Vacances de Noël (wakacje na Boże Narodzenie - 17 dni), Vacances d'hiver (zimowe - 16 dni) i Vacances de printemps (wiosenne - 16 dni).

* Stany Zjednoczone: Szkolnictwo dzieli się na trzy poziomy: podstawowy (elementary), średni (secondary) i wyższy (postsecondary). Do podstawówki idą już pięciolatki (kindergarten). Szkoła średnia zaczyna się w siódmej, lub dziewiątej klasie (szkoły cztero- lub sześcioletnie). Stopień uniwersytecki otrzymuje się po 4 latach studiów.