Miasto wiele im zawdzięcza. Groby zasłużonych dla miasta [ZDJĘCIA]

Józef Czechowicz (1903-1939)

Czechowicz urodził się w suterenie przy Kapucyńskiej 3. Kamienica już nie istnieje, a znajdowała się na tyłach dzisiejszego "Pedetu". Było to służbowe mieszkanie ojca Czechowicza, który pracował jako woźny w Banku Handlowym.

Gdy Czechowicz miał dziewięć lat, jego ojciec zmarł, więc ciężar utrzymania rodziny spadł na matkę. Poeta zadebiutował w 1923 roku tomem "Kamień". Wkrótce stworzył z przyjaciółmi grupę literacką Reflektor, do której należał znany i ekstrawagancki poeta Józef Łobodowski. Wspominał on, że artyści z Reflektora mieszkali blisko siebie, świetnie się znali i lubili wpadać do Czechowicza.

W kolejnych latach poeta mieszkał również przy Niecałej 6, placu Litewskim 1/12 nad drukarnią "Udziałowa" czy przy Radziwiłłowskiej 3/12. W 1933 roku wyjechał do Warszawy, gdzie rozpoczął pracę w Polskim Radiu. To właśnie dla rozgłośni napisał "Poemat o mieście". Cała Polska mogła usłyszeć go premierowo w 1937 roku.

We wrześniu 1939 roku Czechowicz wraz z grupą przyjaciół ewakuował się z Warszawy do Lublina. Tuż po przybyciu na miejsce, 9 września, poszedł się ogolić do fryzjera w kamienicy przy Krakowskim Przedmieściu 46. W pewnej chwili jedna z bomb lotniczych trafiła w budynek, przebiła strop i wpadła do zakładu. Poeta nie przeżył. Zginął zaledwie kilka kroków od swojego domu rodzinnego.

Kamienicy po dawnym zakładzie fryzjerskim już nie odbudowano.

Na zdjęciu: Józef Czechowicz z matką Małgorzatą.

Mirosław Olszówka (1960-2010)

Kilkaset metrów od grobu Czechowicza znajduje się kolumbarium, gdzie siedem lat temu złożono prochy Mirosława Olszówki. Artysta, menadżer i producent zmarł w wieku 50 lat po długiej chorobie. Jeszcze kilka godzin przed śmiercią dogadywał przez telefon szczegóły kolejnej edycji festiwalu Inne Brzmienia, którego był pomysłodawcą.

"Kiedy przychodzi nam przypomnieć i podsumować jego dorobek, widać jak bardzo, i to pod wieloma względami, pionierskie były jego projekty i poczynania. Miał doprawdy niezwykłe wyczucie czasu, niepospolite pomysły i szczęście do ich realizacji, a do tego był równie niepospolicie skuteczny, łączył talenty twórcze i menedżerskie" pisał Grzegorz Józefczuk w "Gazecie Wyborczej".

Olszówka zaczynał od teatru, jako amator w 1979 roku został adeptem studium Teatru Wizji i Ruchu Jerzego Leszczyńskiego, a w 1984 roku otrzymał ministerialny dyplom aktora mima. Rozstał się z tym teatrem w 1988 roku i założył z Małgorzatą Mazurkiewicz własny - Scenę Ruchu. To on w 1991 roku otworzył pierwszy w Lublinie wielki klub muzyczny Graffiti - z własną sceną i ze scenografią Jarosława Koziary.

W tym samym roku nawiązał też współpracę z Wojciechem Waglewskim i zespołem Voo Voo. Jednym z pierwszych oryginalnych przedsięwzięć był w 1995 roku koncert "Voo Voo i Przyjaciele" w kazimierskich kamieniołomach, plastycznie i teatralnie oprawiony przez Jarosława Koziarę. W 1997 roku wymyślił "Flotę Zjednoczonych Sił - Najlepsi śpiewają Voo Voo" z udziałem Kayah, Katarzyny Nosowskiej, Justyny Steczkowskiej, Stanisława Soyki, Grzegorza Turnaua, Kazika Staszewskiego, Lecha Janerki i Macieja Maleńczuka.

Ostatnim wielkim dziełem Olszówki był festiwal muzyczny Inne Brzmienia, który z powodzeniem kontynuowany jest do dzisiaj. Impreza zdobyła tytuł Wydarzenia Kultury 2009 roku w plebiscycie lubelskiej "Gazety Wyborczej". W czerwcu 2010 roku uhonorowano Olszówkę nagrodą artystyczną Lublina za upowszechnianie kultury. Artysta zmarł pięć miesięcy później po długiej i ciężkiej chorobie.

Kazimierz Grześkowiak (1941-1999)

Do grobu Kazimierza Grześkowiaka najłatwiej dotrzeć wchodząc na cmentarz bramą od strony ul. Lipowej (trzeba przejść ok. 300 metrów w lewo, grób znajduje się po prawej stronie).

Trudno wyobrazić sobie Silną Grupę Pod Wezwaniem bez zmarłego przed 18 laty Kazimierza Grześkowiaka. Słowa jego piosenek: "chłop żywemu nie przepuści", czy "ważne to je, co je moje" i nazwa zespołu kabaretowego trafiły do potocznej polszczyzny.

- Uważam ich za najbardziej niedoceniony skład z przełomu lat 60. i 70. Pamiętam z dzieciństwa, że byli tolerowani przez władzę, ale podobnie trochę jak Niemen, tylko że z innej mańki, uznani za dziwolągów czy niemalże chuliganów i pijaków. To kapela kompletnie zapomniana, a szkoda... - mówił o grupie Kazik Staszewski, który przed laty nagrał płytę z jej piosenkami.

Kazimierz Grześkowiak pochodził z Ostrowa Wielkopolskiego, ale do Lublina przyjechał na studia. I tu już pozostał aż do śmierci w 1999 roku.

Karierę zaczynał jako student filozofii KUL od pisania felietonów w prasie lubelskiej. Jako autora tekstów i wykonawcę piosenek zauważono go na Festiwalu Piosenki Studenckiej w Krakowie. Największe sukcesy odniósł na przełomie lat 60. i 70. To w tamtym okresie zdobył główną nagrodę w Opolu za piosenkę "Odmieniec" i stworzył (wraz z Tadeuszem Chyłą i Jackiem Nieżychowskim) Silną Grupę Pod Wezwaniem. Artyści wystąpili m.in. podczas otwarcia Mistrzostw Świata w Piłce Nożnej w 1974 roku w Niemczech.

Podczas jednego z koncertów Grześkowiak sparafrazował Mickiewiczowskie "Dziady": "Ciemno wszędzie, głucho wszędzie - czy tak, k...., zawsze będzie". Według niektórych relacji Grześkowiak na scenie pojawił się wtedy niezbyt trzeźwy. Incydent ten dał początek brutalnej kampanii propagandowej przeciwko Silnej Grupie, ale też przeciw innym przedstawicielom polskiej estrady (np. Czesławowi Niemenowi). Zarzucano artystom, że "obrażają polską klasę robotniczą". Był to początek końca Silnej Grupy i kariery Grześkowiaka, który do połowy lat 80. walczył z nałogiem.

Na scenę powrócił dopiero w latach 90. W 1997 roku ukończył powieść "Obszczymurki" poświęconą problemowi alkoholizmu. Zmarł 12 stycznia 1999 roku na atak serca.

Andrzej Nikodemowicz (1925-2017)

Wiadomość o śmierci prof. Andrzeja Nikodemowicza dotarła do nas pod koniec stycznia tego roku. Jednego z najwybitniejszych polskich kompozytorów ostatniego półwiecza i jednego z najlepszych twórców muzyki sakralnej w Europie także pochowano na cmentarzu przy ul. Lipowej.

Życie Andrzeja Nikodemowicza należałoby podzielić na dwa etapy. Pierwszy związany był ze Lwowem, gdzie kompozytor urodził się, dorastał i kształcił muzycznie. Od zawsze marzył o karierze pianisty - zarówno w roku 1940, kiedy nabawiając się kontuzji rąk musiał na kilka lat zrezygnować z gry na pianinie, jak i podczas okupacji niemieckiej, gdy uczył się w szkole chemicznej i rzemieślniczej, przygotowując się do zawodu ślusarza. Wykładowcą Konserwatorium Lwowskiego Nikodemowicz został na początku lat 50., uzyskując wkrótce wszystkie stopnie naukowe. Ale w pierwszej połowie lat 70. wyrzucono go z pracy. Profesor wspominał, że był to czas nagonki ateistycznej. Ówczesnym władzom nie mieściło się w głowie, że pracownik sowieckiej uczelni - a jego uniwersytet należał do tych ideologicznych - może być osobą wierzącą. Wkrótce zaczęto zacierać po nim wszelkie ślady muzycznej aktywności. Wykasowano utwory Nikodemowicza zagrane przez niego we lwowskim radiu.

Drugi etap życia Andrzeja Nikodemowicza dotyczy Lublina, do którego profesor przyjechał w 1980 roku. Wcześniej, przez siedem lat udzielał we Lwowie prywatnych lekcji, przygotowując uczniów do wstępnych egzaminów do Konserwatorium. Wpływ na decyzję o przeprowadzce miały namowy ówczesnego rektora seminarium duchownego Mieczysława Brzozowskiego, Witolda Lutosławskiego oraz dyrektora Filharmonii Lubelskiej Adama Natanka. Jeszcze za życia kompozytora powstał w Lublinie festiwal "Andrzej Nikodemowicz - czas i dźwięk" poświęcony jego twórczości.

Władysław Panas (1947-2005)

W filmie Nataszy Ziółkowskiej "Magiczne miasto" w jednej ze scen widzimy Władysława Panasa, chodzącego po cmentarzu przy ul. Lipowej - jednym z jego ulubionych lubelskich miejsc. Tam też pochowano go w 2005 roku, kiedy zmarł po długiej i ciężkiej chorobie.

Był osobowością lubelskiej i polskiej humanistyki, autorytetem środowisk kultury.

"Z profesorem, czy po prostu z Władkiem, rozmowy zawsze były żywe. Ale też był profesor prawdziwym opowiadaczem, gawędziarzem, jakich dziś już mało. Potrafił mówić pięknie, tak że słuchało się go z prawdziwą przyjemnością. Odszedł od nas za wcześnie, jakby w pół drogi, co podkreślano na jego pogrzebie" - tak na łamach lubelskiej :Wyborczej" Władysława Panasa wspominał Tomasz Dostatni.

Ale dobrego słowa o badaczu twórczości i życia Brunona Schulza nie szczędzili też inni. Dr Wiera Meniok i Igor Meniok z Państwowego Uniwersytetu Pedagogicznego im. Iwana Franki w Drohobyczu pisali: "profesor był człowiekiem niesamowitym. Autorytet jego naprawdę okazał się ogromny, ale nie mniej ogromnym był jego udział w naszym życiu jako Wielkiego Przyjaciela i Nauczyciela. Promieniowały od niego niezwykła energia twórczości, jakieś magiczne odczytanie słowa i postawy Brunona Schulza".

Od 1999 roku pełnił funkcję kierownika Katedry Teorii Literatury KUL. Wiele uwagi poświęcił "magicznemu Lublinowi", chociaż do Lublina na studia na KUL trafił przypadkowo - po udziale w protestach studenckich w 1968 roku usunięto go z Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu. W eseju "Brama" opisał symboliczne znaczenie Bramy Grodzkiej jako miejsca styku dwóch światów Lublina, dając podwaliny koncepcji programowej ośrodka stworzonego w tym miejscu przez Tomasza Pietrasiewicza. Dzięki badaniom twórczości Józefa Czechowicza przyczynił się do renesansu zainteresowania autorem "Poematu o mieście Lublinie". Napisał niezwykły przewodnik po Lublinie - "Oko cadyka".

Marcin Różycki (1976-2012)

Cmentarz przy ul. Lipowej oddalony jest od ul. Unickiej o jakieś trzy kilometry. Ale warto pokonać ten dystans, by odwiedzić grób muzyka Marcina Różyckiego. Jego prochy spoczęły właśnie na cmentarzu przy ul. Unickiej - tym samym, na którym w młodości pracował jako grabarz.

Pomimo ciężkiej choroby nigdy nie zrezygnował z grania muzyki. Na scenie pojawiał się nawet wtedy, gdy choroba zabierała mu mnóstwo sił. Ale nie ukrywał też, że godzinne występy są dla niego jak wyprawa na Mount Everest. Musiał koncertować rzadziej, ale zarazem jego twórczość nabierała jeszcze większej siły wyrazu. Polski Tom Waits - jak nazywano Marcina Różyckiego - zmarł pięć lat temu. - Lubelska kultura poniosła ogromną stratę - mówił na pogrzebie prezydent Lublina Krzysztof Żuk.

Różycki zadebiutował w 1997 roku na ogólnopolskim festiwalu w Radzyniu Podlaskim, gdzie zdobył pierwszą nagrodę. Jeszcze w tym samym roku zwyciężył na Festiwalu Piosenki Autorskiej w Oleśnie. W 1998 roku był trzeci na Studenckim Festiwalu Piosenki w Krakowie, otrzymał także nagrodę specjalną im. Wojciecha Bellona dla najlepszego autora tekstu.

W 2009 roku Instytut Sztuki w Krakowie przyznał muzykowi jedno z najważniejszych wyróżnień artystycznych w kraju - nagrodę imienia Marka Grechuty w postaci stypendium twórczego. Z zespołem Federacja Różycki nagrał trzy płyty, a pięć lat temu ukazał się jego pierwszy solowy krążek "Erotyk zza kiosku". Podczas nagrywania materiału myślał o tym, że coś po nim pozostanie.

Miesiąc przed śmiercią Różycki wziął ślub z Wiolettą w Trybunale Koronnym. Był szczęśliwy i pełen energii. Tuż po ślubie młoda para pojechała nad morze, ale nie na podróż poślubną, ale na koncert Marcina. Po długim leczeniu ponownie zaczął występować, prezentując utwory ze swojej płyty "Erotyk zza kiosku" i swoją poezję z tomików "Iluzjonista" i kolejnego, wydanego pod niezwykle wymownym tytułem "Pan Śmierć".

"Nie czuję się skazany. Człowiek powinien zawsze walczyć o swoje życie i o życie bliskich" - mówił niedługo przed śmiercią.

Józef Życiński (1948-2011)

Abp. Józefa Życińskiego pochowano w krypcie katedry w sarkofagu z białego włoskiego marmuru. Na pokrywie grobowca umieszczono napis z dewizą metropolity "In spiritu et veritate" ("W duchu i prawdzie"). Do sarkofagu złożono dokument zwany rogito. Zawiera on życiorys arcybiskupa i jego najważniejsze dokonania. Takiego pogrzebu nie było nigdy w historii Lublina. Epitafium arcybiskupa można było zobaczyć nawet w witrynie zakładu fryzjerskiego.

Zmarł nagle w czasie pobytu w Rzymie, gdzie przebywał na obradach Kongregacji ds. Wyznania Katolickiego. Śmierć nastąpiła z powodu wylewu krwi do mózgu. Miał 62 lata.

14 czerwca 1997 roku papież Jan Paweł II mianował go arcybiskupem metropolitą lubelskim. Od tego czasu życie abp. Życińskiego było nierozerwalnie związane z Lublinem i Katolickim Uniwersytetem Lubelskim, którego został wielkim kanclerzem. W roli metropolity lubelskiego chciał uczynić z KUL ośrodek myśli katolickiej w skali światowej. Temu służyły m.in. organizowane na KUL z inicjatywy abp. Józefa Życińskiego Kongresy Kultury Chrześcijańskiej. Odbyły się trzykrotnie, w latach 2000, 2004 i 2008.

Metropolita lubelski stał się jedną z najbardziej wyrazistych postaci Episkopatu Polski. Nigdy nie bał się zabierać głosu mocno i odważnie.

- Biskup wielkiej wiedzy i mądrości, biskup wielkiej gorliwości i pracowitości, biskup zaangażowania ekumenicznego i międzyreligijnego. Bliski prostym ludziom podtarnowskiej wsi i uczonym z uniwersyteckiego Lublina i Krakowa. Biskup Romów z Limanowej, partner do rozmowy z młodymi z przystanku Woodstock oraz pomagający dyskretnie przychodzącym do Niego ludziom ubogim. Biskup, pasterz dobry - wyliczał kardynał Kazimierz Nycz. podczas pożegnalnej mszy.