1939 r. Niezwykła podróż w czasie. Lublin ten sam i zupełnie inny [FOTOMONTAŻE]

W ostatnich tygodniach II Rzeczypospolitej życie miejskie Lublina skupiało się na Krakowskim Przedmieściu, a tu, przed ratuszem przechodnie mogli dowiedzieć się o aktualnych wydarzeniach kulturalnych z afiszów na słupie ogłoszeniowym, albo kupić gazetę, czy papierosy w kiosku. Obok stawał miejski autobus oznaczony numerem 4. Zwróćcie uwagę na uliczne latarnie. 75 lat temu ulice centrum Lublina oświetlały identyczne słupy z fantazyjnie wykończonymi zwieńczeniami. Może się też zdawać, że ratusz prawie nic się nie zmienił. Ale wkrótce po wykonaniu zdjęcia w 1939 r. gmach został uszkodzony w czasie niemieckiego bombardowania, a w lipcu 1944 roku spłonął w czasie walk o Lublin. Ratusz, który oglądamy dzisiaj przechodząc przez plac Łokietka to efekt powojennej odbudowy.

Ciekawe, co by pomyślał dziś fotograf, którzy w 1939 roku zrobił zdjęcie z Bramy Krakowskiej? Pewnie nie poznałby Lublina, który kończył się w zasięgu jego wzroku. Niespiesznym marszem od Bramy można było wtedy dojść do granicy miasta, by dalej iść po polach. Dzisiaj przedwojenny fotoreporter nie zobaczyłby linii horyzontu przesłoniętej blokami mieszkalnymi osiedli na Czechowie. Na fotomontażu pozostawiliśmy przedwojenny widok na pola. Dzisiaj w tej części panoramy dominuje nad wszystkim straszący krzykliwą elewacją, ogromny gmach Centrum Onkologii Ziemi Lubelskiej. Sielski krajobraz pól i łąk nad Czechówką bezpowrotnie odszedł w przeszłość. I sama rzeka jest już prawie niezauważalna. A bezpośrednie sąsiedztwo ratusza - czy zmieniło się tak bardzo? W miejsce dworca autobusowego mamy dzisiaj parking, a zamiast targowych bud naprzeciwko kościoła Karmelitów i zamknięty na cztery spusty budynek dawnej restauracji Arkady.

Trudno sobie uzmysłowić jak wielką wyrwę w miejskiej tkance Lublina zrobili Niemcy burząc doszczętnie dzielnicę żydowską. Bez śladu znikły domy przy ulicy Krawieckiej i ówczesnej ulicy Podzamcze (dziś ulica o tej nazwie jest w zupełnie innym miejscu). Choć kto wie, co zostało pod ziemią? Wprawdzie na początku lat 50 pozostałości kamienic wysadzano w powietrze, ale piwnice po prostu zasypywano. Nie tak dawno przecież, gdy budowano miejską toaletę w przejściu prowadzącym ze Starego Miasta na zamek odkopano resztki ceglanych fundamentów domu, który stał przy ul. Krawieckiej. Pod ziemią na pewno coś pozostało z tego nieistniejącego Lublina, może nawet jakieś przedmioty, których używali mieszkańcy kamienic przy Krawieckiej i Podzamcza. Przydałoby się mieć świadomość, że tam, gdzie codziennie biegają psy, w ładną pogodę bawią się dzieci, a w lecie odbywają się imprezy masowe żyli ludzie z krwi i kości, że było inne miasto, które przepadło bez śladu i zostało tylko na zdjęciach.

Pod koniec 1939 roku w dawnym pałacu Lubomirskich rozgościł się niemiecki Wehrmacht. Niemcy usunęli stamtąd urząd wojewódzki, a wojewodę Jerzego de Tramecourta rozstrzelali. Armia III Rzeszy urządziła tam swoje lokalne dowództwo, a przed pałacem co rusz maszerowały niemieckie pododdziały. Sąsiadujący z zabytkiem plac Litewski Niemcy nazwali imieniem Adolfa Hitlera. Gdzieś w pobliżu tego budynku w październiku 1939 musiało odbyć się spotkanie żołnierzy niemieckich i sowieckich! W niemieckich archiwach przetrwało jedno zdjęcie pokazujące żołnierzy obu armii stojących przy samochodach pancernych na placu Litewskim. Zanim wnętrza pałacu Lubomirskich zarekwirował Wehrmacht duża sala na piętrze była sceną jednego z najważniejszych wydarzeń w historii Lublina, bo tam proklamowano w listopadzie 1918 r. Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej. Dziś na szczęście nikt nie maszeruje przed kolumnadą pałacu, jeśli nie liczyć studentów wydziału politologii UMCS, który teraz zajmuje zabytek. A sala, w której ogłoszono powstanie rządu jest aulą i nosi imię Ignacego Daszyńskiego, premiera owego rządu. Okna dają znacznie więcej światła niż wówczas, bo balkon nie jest zabudowany.

Świetnie znane mieszkańcom Lublina miejsce w samym centrum miasta, a odmienione nie do poznania. O tej pięknej wieży ciśnień przypomina dziś tylko jej miniaturowa żeliwna kopia ustawiona na fontannie na placu Wolności. Wieża zbudowana pod koniec XIX wieku była jakby przeniesiona w całości z jakiegoś średniowiecznego wielkiego warownego zamczyska. Gdy w 1941 roku robiono zdjęcie wieża od dawna stała pusta. Od połowy lat 20 miejskie wodociągi nie potrzebowały jej, bo zbudowały sobie dużo nowocześniejszą wieżę ciśnień przy al. Racławickich (stoi do tej pory i nadal jest używana przez MPWiK na wypadek spadku ciśnienia w miejskiej sieci wodociągowej). Neogotycka wieża spaliła się w lipcu 1944 roku, a skoro była niepotrzebna wodociągom, to ją rozebrano. Razem z nią znikły też kamienice widoczne za nią stojące przy dzisiejszym placu Wolności i ówczesnej ulicy Pijarskiej (dziś to ul. Wróblewskiego). Teraz w tym miejscu stoi spory dom, którego parter zajmują sklepy spółdzielni Społem. Stare kamienice spaliły się doszczętnie w czasie walk o Lublin w lipcu 1944 roku.

Czy czas się tu zatrzymał? Nie. Akurat w tym miejscu nic z zabudowań nie zniknęło. Brama Grodzka stoi na swoim miejscu, kamienice wzdłuż ulicy Grodzkiej również. Dzisiaj już nie ma jednak rynsztoka wzdłuż ulicy, a kamienice, jak i sama Brama są w znacznie lepszy stanie, niż wtedy

Tuż po kampanii wrześniowej 1939 roku część kamienic w śródmieściu i na Starym Mieście była w gruzach. Niektóre odbudowano (w mniej lub bardziej wiernym historii kształcie). Akurat budynek widoczny na zdjęciu, czyli bezpośrednie sąsiedztwo Bramy Krakowskiej nieco się zmieniło. Przed wojną obok gotyckiego zabytku działał Hotel Centralny. Po wojnie - oprócz Muzeum Historii Miasta Lublina - dom handlowy z towarami dla najmłodszych. A dziś jest tam pusto.

Zdjęcie z czasów II wojny światowej zrobili sobie niemieccy żołnierze spacerując Krakowskim Przedmieściem w ciepłą porę roku na początku lat 40. Staraliśmy się uchwycić w tym samym ujęciu obecne Krakowskie Przedmieście