Oni są przyszłością. Wybitni naukowcy Uniwersytetu Medycznego w Lublinie [ZDJĘCIA]

W ostatnich latach medycyna zrobiła ogromny postęp. Pacjenci mogą korzystać z nowoczesnych metod leczenia, nowych leków. Badania prowadzone są aparatami pozwalającymi wykrywać nawet najmniejsze zmiany w organizmie. To pozwala walczyć z chorobami, które jeszcze 20-30 lat uchodziły za nieuleczalne.

Mimo to naukowcy nie spoczywają na laurach. Interdyscyplinarne zespoły w uczelniach na całym świecie pracują nad nowymi terapiami, lekami i udoskonalaniem technik leczenia. Nie inaczej jest w Lublinie. Badacze z Uniwersytetu Medycznego współpracując ze sobą starają się podchodzić to kwestii kompleksowo. Kierownik Katedry i Zakładu Farmakologii z Farmakodynamiką prof. Grażyna Biała pracując na modelach zwierzęcych stara się wyjaśnić mechanizmy powstawania uzależnień. To ważne, bo wyniki badań można przełożyć na to, co dzieje się w organizmach ludzi.

Korzystają z nich zespoły badaczy z Katedry i Zakładu Syntezy i Technologii Chemicznej Środków Leczniczych kierowanego przez prof. Dariusza Matosiuka poszukując substancji, które mogłyby się w przyszłości stać lekami w chorobach centralnego układu nerwowego, leczeniu uzależnień czy bólu.

Duże nadzieje uczelnia wiąże z projektami prowadzonymi przez dr hab. Krystynę Skalicką-Woźniak z Katedry i Zakładu Farmakognozji z Pracownią Roślin Leczniczych. Pracuje ona nad izolacją kumaryn, związków roślinnych, które mogą mieć zastosowanie w leczeniu padaczki.

- Przebadaliśmy szereg związków i dla kilku wykazaliśmy duże potencjalne działanie. Okazało się, że w małych dawkach te substancje wykazują ochronne działanie przed indukowanymi drgawkami - mówi dr hab. Skalicka-Woźniak.

Natomiast prof. Anna Malm, mikrobiolog i kierownik Katedry i Zakładu Mikrobiologii Farmaceutycznej z Pracownią Diagnostyki Mikrobiologicznej, poszukuje naturalnych substancji roślinnych, które można byłoby zastosować w walce z Helicobacter pylori. To drobnoustrój odpowiedzialny za przewlekłe stany zapalne błony śluzowej żołądka. Ich efektem może być choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy. Być może za kilka lat będziemy mieli na rynku preparat roślinny eliminujący Helicobacter pylori i wspomagający leczenie.

To tylko wycinek bogatej działalności prowadzonej przez naukowców Uniwersytetu Medycznego w Lublinie. Dzięki inwestycjom w nowe budynki i zakupom nowoczesnej aparatury mogą oni rozwijać swoje projekty, realizować nowe badania i co za tym idzie, przyczyniać się do dalszego rozwoju medycyny.

Przedstawiamy wybitnych naukowców Uniwersytetu Medycznego w Lublinie.

Jaki jest mechanizm powstawania uzależnień i co można zrobić, żeby im przeciwdziałać? To jeden z głównych kierunków badań prowadzonych przez prof. Grażynę Białą. Ich wyniki mogą posłużyć do skuteczniejszej walki z uzależnieniami.

Prof. Grażyna Biała w swoich badaniach skupia się głównie na wpływie substancji psychoaktywnych na ośrodkowy układ nerwowy. Przede wszystkim z uwzględnieniem uzależnień lekowych. Jej zespół wykonuje testy sprawdzające tzw. działania nagradzające lub wzmacniające substancji psychoaktywnych na modelach zwierzęcych, m.in. myszach, szczurach czy rybach.

Naukowcy mogą np. wywołać stan uzależnienia fizycznego u zwierząt, a później odstawiając daną substancję - objawy abstynencji. Oczywiście wszystko dzieje się w laboratoriach w oparciu o jasno określone zasady i za zgodą komisji etycznej.

- To, czym się zajmuję, to tak zwana farmakologia behawioralna. Testy, które wykonujemy, mają przybliżyć nam mechanizm działania substancji psychoaktywnych m.in. nikotyny, dopalaczy, środków psychostymulujących [m.in. dopalaczy - red.] czy etanolu. Dzięki temu być może będziemy w stanie w przyszłości zaproponować nowe zastosowania związków psychoaktywnych oraz leków już obecnych na rynku - mówi prof. Grażyna Biała, kierownik Katedry i Zakładu Farmakologii z Farmakodynamiką i prodziekan Wydziału Farmaceutycznego z Oddziałem Analityki Medycznej Uniwersytetu Medycznego w Lublinie.

Podczas licznych, trwających w sumie pięć lat, staży odbywanych we Francji nasza rozmówczyni zapoczątkowała też badania, które mają na celu powiązanie zjawisk związanych z pamięcią i uczeniem się z uzależnieniami, posługując się testami z udziałem myszy transgenicznych.

- Chodzi o tzw. pamięć uzależnień. Staramy się dowiedzieć, w jaki sposób pamięć może warunkować rozwój i utrzymywanie się uzależnień lekowych. To wiąże się też z plastycznością synaptyczną, czyli zdolnością przystosowania się neuronów do silnego, długotrwałego bodźca. W komórce nerwowej zmieniają się aktywności enzymów, co sprawia, że reaguje ona silniej na każde następne pobudzenie. W ten sposób tworzą się pewnego rodzaju szlaki pamięciowe. Chcemy dokładnie zbadać mechanizm ich tworzenia - tłumaczy prof. Biała.

W swoich badaniach zajmuje się ona także zjawiskami związanymi z lękiem i depresją. Chodzi o stan anhedonii, która jest jednym z kluczowych objawów towarzyszących depresji u ludzi. Wiąże się ona z zanikiem odczuwania przyjemności. Anhedonia nie jest jednak tym samym co depresja. Może też współistnieć ze schizofrenią i innymi schorzeniami. Taki stan można także wywołać w modelach zwierzęcych. - Celem tych wszystkich badań jest odkrycie mechanizmów tego objawu tworzących się w ośrodkowym układzie nerwowym w modelach zwierzęcych, a także powiązanie różnych zjawisk, np. uzależnień z pamięcią czy anhedonią czy anhedonię z pamięcią. Następnie będziemy chcieli przełożyć je na to, co dzieje się w organizmach ludzi. A model zwierzęcy ma praktycznie stuprocentowe przełożenie - wyjaśnia kierownik Katedry i Zakładu Farmakologii z Farmakodynamiką.

Gdy naukowcy będą mieli wgląd w zachodzące mechanizmy leżące u podstaw zjawisk uzależnień czy anhedonii, będą mogli przewidywać nowe kierunki farmakoterapii. Możliwe jest na przykład syntetyzowanie nowych związków leczniczych lub wykorzystywanie tych istniejących, jeśli okaże się, że są skuteczne w przypadku innych chorób. Dlatego prof. Biała współpracuje z naukowcami z innych katedr Uniwersytetu Medycznego w Lublinie, którzy starają się uzyskać nowe substancje, syntetyczne lub pochodzenia roślinnego mogące stać się lekami w uzależnieniach czy chorobach ośrodkowego układu nerwowego.

Do Kliniki Rehabilitacji i Ortopedii każdego roku trafia duża grupa osób z ciężkimi urazami. Jej zespół stara się często "postawić ich na nogi", a jeśli to niemożliwe, to jak najlepiej przygotować do radzenia sobie w nowej sytuacji. - Niezmiernie ważna jest też profilaktyka, o której często zapominany - mówi prof. Jabłoński.

To jedna z tych jednostek Uniwersytetu Medycznego w Lublinie, gdzie praktyka jest najważniejsza. Specjaliści z Katedry i Kliniki Rehabilitacji i Ortopedii codziennie mają kontakt z pacjentami z bardzo poważnymi problemami.

- Dziś to udary są prawdziwą zmorą. I właśnie połowa moich pacjentów to osoby po udarach spowodowanych miażdżycą naczyń mózgowych lub innymi uszkodzeniami tkanki mózgowej. Najczęściej doznają ich ludzie starsi, zwykle obciążeni też innymi jednostkami chorobowymi. W sumie stanowią oni około połowy naszych pacjentów - mówi prof. Mirosław Jabłoński, kierownik Katedry i Kliniki Rehabilitacji i Ortopedii Uniwersytetu Medycznego w Lublinie oraz prorektor uczelni do spraw klinicznych.

Osoby po udarach w klinice pojawiają się najczęściej od razu po intensywnym leczeniu neurologicznym lub też po krótkim pobycie w domu. Zadaniem zespołu specjalistów, któremu przewodzi prof. Jabłoński jest możliwie jak najlepsze usprawnienie pacjentów, którzy niejednokrotnie zmagają się np. z niedowładem kończyn.

- Zależy nam na tym, aby zaczęli funkcjonować w miarę samodzielnie. Często się to udaje, ale rehabilitacja jest długa i żmudna, bo stan neurologiczny po udarze stabilizuje się po około roku. To oznacza, że pacjenci w naszej klinice często muszą przebywać bardzo długo. A kolejni czekają - dodaje prof. Jabłoński.

Znaczną grupę stanowią też osoby z uszkodzeniami kręgosłupa, w jego szyjnej części. To w zależności od tego jak mocno ucierpiał rdzeń kręgowy powoduje porażenia nóg, a często także rąk. I w tym przypadku specjaliści z Kliniki Rehabilitacji i Ortopedii starają się jak najlepiej przystosować do przyszłego życia osoby, które będą musiały korzystać np. z wózków inwalidzkich.

- Trzeba też zaznaczyć, że w tej kwestii otwierają się przed nami nowe możliwości. Współpracujemy z innymi ośrodkami w sprawie testów egzoszkieletów [swego rodzaju pancerz, który pomaga poruszać się osobom z niedowładem nóg, a czasem i rąk - red.]. To nadal drogie rozwiązanie, ale w przyszłości być może będzie mogło z niego skorzystać więcej osób. Testy pomagają też pracować nad nowymi rozwiązaniami jak choćby sterowanie egzoszkieletu ruchami języka przez osoby z niewładnymi kończynami - zauważa prorektor UM.

Często pacjenci z urazami kręgosłupa to osoby, które doznały wypadków skacząc do wody. W tym przypadku, zdaniem prof. Jabłońskiego niezmiernie ważna jest profilaktyka, która dziś kuleje. - Mamy problem z programami na poziomie ogólnopolskim. Najlepiej widać to właśnie w przypadku skoków do wody. W jednym roku mamy w mediach akcję, żeby tego nie robić i liczba osób z takimi urazami nam spada. Za rok kampania znika, a pacjentów przybywa - wyjaśnia prof. Mirosław Jabłoński.

W klinice wykonywane są też liczne operacje protezoplastyki stawów kolanowych i biodrowych, dzięki którym starsze osoby mogą wrócić do sprawności.

Prof. Mirosław Jabłoński w swojej pracy interesuje się także zagadnieniem metabolizmu kostnego. Bo kości podczas naszego życia ciągle się odnawiają. W ciągu roku nawet o 25 proc. U młodych osób dzieje się to błyskawicznie, u starszych zdecydowanie wolniej. Dlatego też z wiekiem kości łamią się łatwiej, a trudniej goją. Wynika to z ich gorszej struktury. Dlatego według prof. Jabłońskiego warto zadbać o profilaktykę.

- To ciągle powtarzał nam prof. Stanisław Piątkowski, którego byłem uczniem. Według niego profilaktyka powinna być podstawą, bo jest zdecydowanie tańsza niż leczenie, na które często nas nie stać - wspomina.

Dziś według badań nawet 90 proc. Polaków ma niedobory witaminy D oraz K. Dlatego nasz rozmówca uważa, że warto rozsądnie korzystać z suplementów, które mogą poprawić stan kości. Wśród nich oprócz wspomnianych witamin są m.in. wapń, magnez oraz mniej znany w Polsce stront. Jak sprawdzić, czy potrzebujemy suplementacji i czy ona działa? Wystarczy wykonać badanie gęstości mineralnej kości. Widać na nim czy ona się poprawia czy spada, a co za tym idzie czy dana substancja działa czy też nie.

Leki, które będą działały na kilka celów, a jednocześnie nie powodowały niepożądanych efektów ubocznych. Tak w przyszłości może wyglądać walka z bólem. Dziś mamy z nią w szpitalach duży problem.

Leczenie bólu to bardzo ważne zagadnienie, szczególnie że towarzyszy on pacjentom niemal na każdym oddziale. Młode matki po porodzie, często bardzo bolesnym, nie mogą przyjmować silnych leków. Podaje im się na przykład paracetamol w sporych dawkach, ale może on powodować groźne powikłania, np. nekrozę skóry czyli martwicę.

W przypadku przewlekłych bólach nowotworowych podawana jest morfina, która także ma sporo efektów ubocznych.

W Polskich szpitalach nadal jest problem z leczeniem bólu, mamy też zbyt mało poradni, które pomagają chorym. To powoduje, że ludzie cierpią, choć nie musieliby. Dlatego też kierownik Katedry i Zakładu Syntezy i Technologii Chemicznej Środków Leczniczych Uniwersytetu Medycznego w Lublinie prof. Dariusz Matosiuk pracuje nad znalezieniem substancji, które pozwolą na skuteczniejszą walkę z bólem, jednocześnie nie będą powodowały wielu efektów ubocznych.

- Na początku szukaliśmy tylko związków, które mogą działać przeciwbólowo poprzez receptory opioidowe, czyli na podobnej zasadzie jak morfina. Jednak w ostatnich latach pojawiły się doniesienia o związkach, które mogą działać zdecydowanie lepiej - mówi prof. Matosiuk.

Chodzi o dwie grupy związków.

Pierwsze z nich o działaniu allosterycznym, czyli wzmagające lub osłabiające funkcjonowanie normalnych leków. Dla przykładu wzmacniając działanie morfiny pacjenci mogliby przyjmować jej mniejsze dawki, a efekt byłby taki sam.

Druga grupa to tzw. biased agoniści [polskie określenie to "stronniczy" - red.], czyli związki aktywujące tylko jeden ze szlaków informacyjnych w komórce.

- W przypadku receptorów opioidowych mamy przynajmniej dwa takie szlaki. Jeden przez białko G, drugi przez arestynę. Aktywacja przez białko G wiąże się tylko z efektem przeciwbólowym. Natomiast poprzez arestynę niesie już cały szereg działań ubocznych. Dlatego chodzi o to, aby pobudzić tylko ten pierwszy szlak - tłumaczy prof. Dariusz Matosiuk.

Szef Katedry i Zakładu Syntezy i Technologii Chemicznej Środków Leczniczych UM poszukuje, więc substancji, które mogłyby działać we wspomniany sposób. W świetnie wyposażonej jednostce wykorzystywane są do tego metody komputerowe, które pomagają w projektowaniu związków mogących stać się w przyszłości lekami.

Zespół prof. Matosiuka pracuje także nad substancjami, które pomogłyby w leczeniu uzależnień. W tym przypadku chodzi o blokowanie receptora nikotynowego acetylocholiny odpowiadającego za utrzymywanie się nałogu. Gdyby to się udało, mogłoby się przyczynić do zatrzymania uzależnienia. Naukowcy z UM już natrafili na związki, które działają na wspomniany receptor i blokują tzw. układ nagrody mieszczący się w mózgu. Jednak nadal muszą pracować nad tym, aby były jeszcze skuteczniejsze.

Ostatnia z grup chorób, które są w zainteresowaniu prof. Dariusza Matosiuka, to nowotwory.

- Chodzi o inhibitory kinaz tyrozynowych, których jest bardzo dużo w organizmie. One pełnią bardzo istotne role, ale blokowanie pewnych z nich, o kluczowym znaczeniu może doprowadzić do tego, że będzie można zapanować nad nowotworami. Już mamy pewne efekty w przypadku raka krtani, gdzie skuteczność wynosiła ok. 70 proc., co w przypadku tego nowotworu jest wartością bardzo istotną. Oczywiście dążymy do tego, aby było to 100 proc., ale kinazy tyrozynowe nowotworów bardzo szybko same się modyfikują podczas leczenia co znacznie utrudnia pracę - zauważa nasz rozmówca.

Naukowcy z Katedry i Zakładu Syntezy i Technologii Chemicznej Środków Leczniczych UM cały czas szukają więc substancji, które będą działały na kilka celów w organizmie oraz redukowały niepożądane działania uboczne. To niełatwe zadanie. Gdyby im się udało konieczna będzie współpraca z jedną z dużych firm farmaceutycznych, która przeprowadziłaby badania kliniczne i w razie ich sukcesu wprowadziła lek na rynek.

Czy w przyszłości możliwe będzie skuteczne leczenie chorób psychicznych, na które cierpi coraz więcej osób? Wiele wskazuje na to, że tak. Naukowcom w poszukiwaniach pomaga specjalistyczne oprogramowanie do projektowania leków.

Schizofrenia to choroba, która dotyka nawet jednego procenta ludzkiej populacji. Jej rozpowszechnieniu, podobnie jak i innych chorób psychicznych, sprzyja rosnące tempo życia. U jednej czwartej chorych, niezależnie od tego, czy biorą oni leki czy nie, objawy schizofrenii mogą całkowicie ustąpić. Kolejne 25 proc. będzie mogło normalnie funkcjonować w społeczeństwie dzięki właściwej farmakoterapii. Natomiast u połowy chorych obecnie stosowane leki nie są w pełni skuteczne. To oznacza, że jeśli nie znajdą odpowiedniej pomocy, spędzą resztę życia w domach opieki, szpitalach psychiatrycznych lub co gorsza, na ulicach lub w więzieniach.

Nad tym, by to się zmieniło, pracuje dr hab. Agnieszka Kaczor z Katedry i Zakładu Syntezy i Technologii Chemicznej Środków Leczniczych Uniwersytetu Medycznego w Lublinie. - Szukam substancji, które w przyszłości mogą okazać się lekami na choroby centralnego układu nerwowego. Koncentruję się właśnie na schizofrenii oraz chorobie afektywnej dwubiegunowej - mówi dr hab. Agnieszka Kaczor.

Jak wyglądają poszukiwania? Większość leków działa na konkretne choroby, wywierając wpływ na bardzo małe struktury organizmu zwane receptorami. Chodzi o to, aby dany lek pasował do receptora. Można to porównać do klucza, który otwiera konkretny zamek. W schizofrenii jednym z najważniejszych "zamków" jest jeden z receptorów dopaminy. Podstawową strategią leczenia schizofrenii są leki, które blokują ten receptor tak jak guma do żucia zatyka zamek w drzwiach. Zespół dr hab. Agnieszki Kaczor poszedł jednak o krok dalej. - Przez długie lata poszukiwano leków selektywnych, tzn. takich, które pasują tylko do jednego receptora-zamka. Okazało się jednak, że w niektórych chorobach, jak w schizofrenii nie są one skuteczne. Dlatego chcemy znaleźć substancję, która będzie pasowała do kilku receptorów. Oprócz dopaminowych bierzemy pod uwagę receptory dla serotoniny. Chcemy, żeby naszym lekiem-kluczem można było otworzyć wiele zamków. W efekcie lek będzie skuteczniejszy i będzie powodował mniej skutków ubocznych - dodaje nasza rozmówczyni.

Dr hab. Agnieszka Kaczor ma już na koncie pierwsze sukcesy. W badaniach otrzymała cztery związki chemiczne, które są takimi właśnie uniwersalnymi kluczami i wywołały korzystne efekty u zwierząt doświadczalnych. - Chcemy nasze cząsteczki tak zmodyfikować, aby były jeszcze skuteczniejsze i miały mniej objawów ubocznych. Używając analogii klucza i zamka, mamy zamiar tak zmienić leki-klucze, żeby pasowały do receptorów-zamków odpowiedzialnych za efekty lecznicze, a nie pasowały do receptorów-zamków odpowiadających za efekty uboczne - wyjaśnia dr hab. Agnieszka Kaczor.

Naukowcy szukają odpowiednich substancji leczniczych, wykorzystując do tego badania komputerowe. Każdy lek, jak i receptor można opisać za pomocą współrzędnych X, Y, Z ich atomów. Stosując odpowiednie oprogramowanie i wykorzystując bazy danych, można sprawdzić, czy dana substancja pasuje do receptora i jakie wywołuje w nim zmiany. Gdy nie są one do końca takie, jakby chcieli badacze, trzeba je zmodyfikować.

- Można powiedzieć, że projektujemy dany lek, podobnie jak architekci projektują domy. Dzięki zastosowaniu komputerów i odpowiedniego oprogramowania do projektowania jesteśmy w stanie znacznie ograniczyć koszty wprowadzenia leku na rynek - mówi nasza rozmówczyni.

Jednak od znalezienia potencjalnego leku do jego produkcji droga jeszcze daleka.

- Najpierw substancję trzeba opatentować, później przeprowadzić na niej szereg eksperymentów, początkowo na zwierzętach, później badania kliniczne z udziałem ludzi. Gdy wyniki są dobre, można dopiero myśleć o produkcji. Ten cały proces może zająć nawet 10 czy 15 lat i wymaga ogromnych środków finansowych, rzędu aż 100 mln euro. Dlatego bardzo ważna w tym aspekcie jest współpraca uczelni z firmami farmaceutycznymi - podsumowuje dr hab. Agnieszka Kaczor.

Za kilka lat możemy mieć tradycyjny lek roślinny wspomagający leczenie choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy. Pracuje nad tym zespół specjalistów, którego członkiem jest mikrobiolog prof. Anna Malm.

Odporność na różnego rodzaju leki, np. antybiotyki czy chemioterapeutyki jest istotnym problemem we współczesnej medycynie. Stan pacjenta mimo podejmowanej terapii nie poprawia się, a może nawet pogarszać. Dlatego w takich przypadkach na co dzień ocenia się lekooporność w laboratoriach, stosując tzw. metody fenotypowe, czyli sprawdza się wrażliwość drobnoustroju na konkretny lek. Są jednak drobnoustroje o szczególnym znaczeniu epidemiologicznym. Te warto potwierdzić metodami molekularnymi.

Właśnie tym zajmuje się mikrobiolog prof. Anna Malm, kierownik Katedry i Zakładu Mikrobiologii Farmaceutycznej z Pracownią Diagnostyki Mikrobiologicznej Uniwersytetu Medycznego w Lublinie.

- W naszym zespole zajmujemy się poszukiwaniem genów lekooporności w różnych grupach drobnoustrojów. To pneumokoki, pałeczki Gram-ujemne i gronkowce. Staramy się wykazać, gdzie są zlokalizowane te geny i potwierdzić, jaka jest częstotliwość ich występowania. Badając dużą grupę drobnoustrojów, jesteśmy w stanie wykryć np. nowe geny albo nowe mutacje, które dotychczas nie były opisywane. Jeżeli to się uda, to zgłaszamy nasze odkrycie do międzynarodowej bazy danych dotyczących konkretnej grupy drobnoustrojów. To stanowi materiał naukowy, poszerza naszą wiedzę na temat tego, jak zmieniają się geny - wyjaśnia prof. Anna Malm.

W Katedrze i Zakładzie Mikrobiologii Farmaceutycznej z Pracownią Diagnostyki Mikrobiologicznej wykonywane są też badania dotyczące oceny pokrewieństwa konkretnych szczepów drobnoustrojów oraz ich rozprzestrzeniania się w danej populacji. Naukowcy sprawdzali m.in., jak przenoszą się pneumokoki w przedszkolach.

- Drobnoustroje te, mimo iż bytują w górnych drogach oddechowych, są przenoszone przez ręce. Dlatego też już od przedszkola powinniśmy zaczynać edukację dotyczącą higieny osobistej i kłaść nacisk na częste mycie rąk - podkreśla prof. Anna Malm.

Drugim kierunkiem badań, które prowadzi zespół prof. Malm, jest poszukiwanie związków i substancji o działaniu przeciwdrobnoustrojowym - przeciwbakteryjnym i przeciwgrzybiczym.

- W tym przypadku ściśle współpracujemy z różnymi jednostkami z naszego wydziału i spoza niego. Badania są ukierunkowane na poszukiwanie tych substancji wśród naturalnych, głównie roślinnych surowców oraz nowo zsyntetyzowanych związków - dodaje pani kierownik.

W zakresie tej tematyki naukowcy z Katedry i Zakładu Mikrobiologii Farmaceutycznej z Pracownią Diagnostyki Mikrobiologicznej, Katedry i Zakładu Farmakognozji z Pracownią Roślin Leczniczych oraz Zakładu Wirusologii realizują dosyć obiecujący projekt z firmą Colfarm. Dotyczy on poszukiwania naturalnych substancji roślinnych przeciwko Helicobacter pylori. To drobnoustrój odpowiedzialny za przewlekłe stany zapalne błony śluzowej żołądka, które mogą prowadzić do rozwoju choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy.

- Nie mogę zdradzić, co to za substancje, bo to na razie tajemnica. Jeżeli w projekcie wykażemy obiecującą aktywność połączenia pewnych substancji pochodzenia roślinnego, których stosowanie przez pewien dłuższy czas na terenie Unii Europejskiej jest udokumentowane, to można będzie je zarejestrować jako tradycyjny lek roślinny. W tym roku kończymy projekt, a proces rejestracji zajmie około dwóch-trzech lat. Czyli za kilka lat możemy mieć preparat roślinny eliminujący Helicobacter pylori i wspomagający leczenie - mówi prof. Anna Malm.

Jest wiele roślin mających w sobie związki, które potrafią być skuteczne w leczeniu różnego rodzaju schorzeń i chorób. Nad tym, żeby bezpiecznie mogli korzystać z nich pacjenci, pracują farmakogności z Uniwersytetu Medycznego w Lublinie.

Według Światowej Organizacji Zdrowia nawet 70-80 proc. ludzi na świecie w leczeniu bazuje na tradycyjnej medycynie. I wcale nie chodzi tu jedynie o osoby z krajów Trzeciego Świata. Przykład? W Niemczech aż 90 proc. ludzi deklaruje, że w przypadku występowania różnego rodzaju dolegliwości sięga po leki roślinne.

- Dla wielu osób może być to zaskoczeniem, bo jednak funkcjonuje przekonanie, że w krajach Europy Zachodniej przeważnie chorzy idą do apteki z receptą, wykupują lek syntetyczny i rozpoczynają kurację zaleconą przez lekarza. A często jest zupełnie inaczej - zauważa dr hab. Krystyna Skalicka-Woźniak z Katedry i Zakładu Farmakognozji z Pracownią Roślin Leczniczych Uniwersytetu Medycznego w Lublinie.

W jednostce prowadzone są badania mające na celu wyodrębnienie z roślin substancji o potencjalnym działaniu leczniczym. Czasami występują one w dużych ilościach, w innym przypadku jest ich niewiele. Naukowcy mogą pozyskiwać rośliny z ogrodu roślin leczniczych, który znajduje się przy ul. Jaczewskiego. Ale nie tylko.

- Współpracujemy z ponad 220 podobnymi ogrodami z całego świata, z którymi wymieniamy Index Seminum, czyli spis nasion. Na mocy różnego rodzaju umów czy porozumień możemy się nimi wymieniać. Rośliny przywożą też studenci z różnych krajów, którzy odbywają staże naukowe w naszym zakładzie. To sprawia, że mamy dostęp do roślin z całego świata - mówi dr hab. Krystyna Skalicka-Woźniak.

Dla farmakognostów niezwykle ważny jest sposób ekstrakcji substancji występujących w roślinach. W zakładzie są urządzenia pozwalające zrobić to skutecznie i szybko. - Jesteśmy w stanie w krótkim czasie, ale bardzo efektywnie oraz na dużą skalę wyizolować pojedyncze substancje o przewidywanym potencjalnym działaniu leczniczym w ilościach, które są wystarczające, by przeprowadzać badania aktywności na modelach zwierzęcych - dodaje naukowiec.

Dr hab. Krystyna Skalicka-Woźniak w swojej pracy koncentruje się przede wszystkim na chorobach centralnego układu nerwowego. Jak mówi, zaczęło się od badań nad potencjalnym przeciwpadaczkowym działaniu kumaryn, czyli substancji pochodzących z roślin z rodziny Apiaceae.

- Występują one powszechnie w kraju. Dzięki nowoczesnej technice izolacji uzyskaliśmy pojedyncze związki w dużych ilościach, które wykorzystaliśmy do badań przeciwpadaczkowych w modelu mysim. Przebadaliśmy szereg związków i dla kilku wykazaliśmy duże potencjalne działanie. Okazało się, że w małych dawkach te substancje wykazują ochronne działanie przed indukowanymi drgawkami. Łączyliśmy też te związki z lekami przeciwpadaczkowymi powszechnie stosowanymi w medycynie. W tym przypadku wystąpiła synergia działania. To oznacza, że możemy obniżyć dawkę leku syntetycznego co najmniej o połowę, a co za tym idzie, obniżyć efekty uboczne, które są charakterystyczne dla tego typu leków - tłumaczy dr hab. Skalicka-Woźniak.

Wyniki badań są obiecujące. Naukowcy poszli więc o krok dalej i rozpoczęli, wspólnie z pracownikami Katedry i Zakładu Farmakologii UM oraz Patofizjologii UM, testy pod kątem skuteczności przeciwlękowej, przeciwdepresyjnej i przeciwdrgawkowej najbardziej aktywnych związków. Szczegółowe badania mają odpowiedzieć nie tylko na pytanie, czy substancja działa, ale też jakie mechanizmy zachodzą w organizmie. W tym przypadku naukowcy z Lublina będą współpracowali z kolegami z Uniwersytetu w Bernie (Szwajcaria).

To jednak nie wszystko. Dr hab. Krystyna Skalicka-Woźniak jest też członkiem zespołu badającego związki pochodzące z roślin w leczeniu choroby Alzheimera. Chodzi o kumaryny i alkaloidy. Farmakogności z Lublina już wytypowali sześć najbardziej aktywnych związków, które mogą przyczynić się do poprawy jakości życia chorych. Teraz przeprowadzeniem testów tych substancji na myszach zajmą się naukowcy z Uniwersytetu w Stambule, z którym współpracuje lubelska uczelnia.

Najnowocześniejsze metody leczenia, interesujące projekty badawcze, a wkrótce nowa baza, która pozwoli na jeszcze bardziej dynamiczny rozwój. Stomatolodzy z Uniwersytetu Medycznego w Lublinie mają czym się pochwalić.

Chirurgia stomatologiczna to dziedzina, która ciągle bardzo szybko się rozwija. W ciągu ostatnich dwóch dekad całkowicie zmieniło się podejście specjalistów do leczenia. Jak?

- Od chirurgii destrukcyjnej przeszliśmy do chirurgii odtwórczej. Z zabiegów ekstrakcji, resekcji czy też ablacji weszliśmy w czas zabiegów naprawczych, odtwórczych. Już przed zabiegiem ekstrakcji zęba czy też wyłuszczenia zmiany śródkostnej musimy zaplanować jak uzupełnić brak zęba czy też odtworzyć utraconą kość - mówi prof. Mansur Rahnama-Hezavah, kierownik Katedry i Zakładu Chirurgii Stomatologicznej Uniwersytetu Medycznego w Lublinie oraz krajowy konsultant w dziedzinie chirurgii stomatologicznej, a także prezes Polskiego Towarzystwa Chirurgii Stomatologicznej i Szczękowo Twarzowej.

W jednostce, której jest szefem stale wprowadzane są najnowsze metody leczenia.

- Wykonujemy zabiegi obejmujące cały zakres chirurgii stomatologicznej, począwszy od prostych ekstrakcji, kończąc na regeneracji kości, zaawansowanej implantologii, czy też usuwaniu zmian onkologicznie podejrzanych. W leczeniu staramy się posiłkować najnowszymi zdobyczami techniki. Stosujemy między innymi ozonoterapię, kriochirurgię, laseroterapię biostymulacyjną oraz zabiegową. Myślę, że jeżeli chodzi o wdrażanie i rozwijanie nowoczesnych technik leczenia jesteśmy na światowym poziomie - dodaje prof. Rahnama-Hezavah.

W Katedrze i Zakładzie Chirurgii Stomatologicznej UM prowadzone są też projekty badawcze, których celem jest opracowanie metod leczenia w oparciu o najnowsze zdobycze nauki.

- Jeden z nich ma za zadanie ocenić skuteczność wykorzystania odpowiednio przygotowanych twardych tkanek zęba pacjenta do odtworzenia kości w obrębie ubytku kostnego. Prowadzimy również badania nad metabolizmem nowotworów czy też wpływem zmian o charakterze torbieli na układ odpornościowy. W kręgu naszych zainteresowań jest implantologia czy też zmiany w florze bakteryjnej pacjentów cierpiących na różne schorzenia. Obecnie prowadzimy również badania na temat metabolizmu oraz gojenia tkanki kostnej u pacjentów leczonych bisfosfonianami [leki mające ograniczyć rozpad tkanki kostnej - red.] - wylicza kierownik Katedry.

Z pomocy stomatologów Uniwersytetu Medycznego korzysta bardzo duża grupa pacjentów. Dla nich często to ostatnia szansa na skuteczne leczenie. W Stomatologicznym Centrum Klinicznym prowadzony jest dyżur dla pacjentów z ostrym bólem, który pojawił się nagle oraz wykonywane są zabiegi planowe. Także w znieczuleniu ogólnym. W ten sposób specjaliści pomagają osobom niepełnosprawnym, których nie da się leczyć ambulatoryjnie.

- Jako jednostka referencyjna zajmujemy się najtrudniejszymi przypadkami, leczeniem powikłań czy też diagnostyką chorób o niejasnym podłożu. Każdego dnia w naszym ambulatorium przyjmujemy ponad 100 osób. Leczymy pacjentów nie tylko z naszego województwa. Trafiają do nas pacjenci z całego kraju, a nawet spoza granic Polski - mówi prof. Mansur Rahnama-Hezavah.

Wkrótce leczenie pacjentów oraz prowadzenie działalności dydaktycznej ma być dużo łatwiejsze. W drugiej połowie roku ruszy budowa nowego gmachu Stomatologicznego Centrum Klinicznego. Budynek, który stanie przy ul. Chodźki, zastąpi dwa przestarzałe, w których obecnie mieści się SCK - przy ul. Karmelickiej i Lubartowskiej. Budowa pięcio- lub sześciopiętrowego obiektu może pochłonąć nawet 52 mln zł. Uczelnia ma już zapewnioną 30-milionową dotację z Ministerstwa Zdrowia.

Budynek o powierzchni 8,2 tys. metrów kwadratowych ma być gotowy w 2020 roku. Będą w nim nie tylko nowoczesne gabinety i pracownie, m.in. tomografii wiązki stożkowej zębów (szybsza i bezpieczniejsza odmiana konwencjonalnej tomografii komputerowej), ale też sale dydaktyczne, seminaryjne i wykładowe.

- Z niecierpliwością oczekujemy na nowy budynek Stomatologicznego Centrum Klinicznego. Mamy nadzieję, że nowe lokum pozwoli nam jeszcze lepiej opiekować się pacjentami - podkreśla prof. Rahnama-Hezavah.

W ciągu ostatnich kilku lat rozwinął się w Uniwersytecie Medycznym w Lublinie potencjał naukowy umożliwiający prowadzenie szerokiego panelu badań przedklinicznych leków, począwszy od ich projektowania i syntezy, poprzez badania in vitro, a dzięki nowo powstałemu ośrodkowi medycyny doświadczalnej również i badań docelowych in vivo.

Skoordynowane zespoły, reprezentujące nauki podstawowe i kliniczne, prowadzą badania nad chorobami cywilizacyjnymi, m.in. ośrodkowego układu nerwowego (choroba Alzheimera, padaczka, depresja, uzależnienia lekowe), chorobami nowotworowymi oraz lekami przeciwbólowymi. Wprowadzone i udoskonalone zostały syntezy nowych związków chemicznych dokonywane metodą tzw. modelowania molekularnego. Dynamicznie rozwija się ocena aktywności otrzymanych związków za pomocą najnowszych metod analitycznych i aparatury do badań obrazowych (rezonans magnetyczny, metody fluorescencyjne).

Coraz większą rolę odgrywają nowoczesne laboratoria, w których są wykonywane oznaczenia i badania właściwości fizyko-chemicznych leków, kinetyki uwalniania substancji aktywnych z różnych postaci leków i badania biodostępności preparatów farmaceutycznych. Nasi badacze poszukują w surowcach roślinnych nowych związków naturalnych: potencjalnych przeciwutleniaczy, fitohormonów i leków o działaniu cytostatycznym oraz przeciwdrobnoustrojowym.

Angażujemy zespoły wysokiej klasy specjalistów m.in. z Wydziału Farmaceutycznego, który w ubiegłorocznej ocenie parametrycznej otrzymał najwyższą z możliwych kategorię A+, zapraszamy do badań kadrę wyszkoloną w kraju i za granicą w zakresie chromatografii, izolacji związków pochodzenia naturalnego, obrazowania, a także metod alternatywnych, aby coraz bardziej ograniczać wykorzystywanie zwierząt laboratoryjnych.

Obszarami o niezwykle silnym potencjale rozwojowym są nowe technologie i materiały w medycynie oraz ogromnie obiecująca dziedzina - medycyna regeneracyjna. Trwają prace nad otrzymaniem biomateriałów zbliżonych do tkanek ludzkich, możliwych do zastosowania w protetyce i protezowaniu kości (ortopedia, stomatologia), innych tkanek, naczyń krwionośnych, przewodów moczowych. Rozwijają się badania nad profilaktyką złamań kości.

Dziś prezentujemy jedynie kilka kierunków badawczych, mówimy o niektórych projektach dotyczących uzależnień, badań nad nowymi lekami w chorobach neurodegeneracyjnych i lekami przeciwbólowymi oraz suplementacją diety w profilaktyce osteoporozy.

Aktywność, entuzjazm i wytrwałość badaczy lubelskiego Uniwersytetu Medycznego w eksploracji naukowej sektora LifeScience, wspierane grantami krajowych centrów naukowych, m.in. NCN i NCBiR, pozwala żywić nadzieję na odkrycia w niedalekiej przyszłości kolejnych innowacyjnych związków o potencjalnych właściwościach leczniczych, które mogą zwiększyć skuteczność terapii wielu groźnych schorzeń, uczynić lżejszym los udręczonych chorobą pacjentów, jak również znacznie poprawić ich dobrostan biopsychospołeczny, czyli zdrowie.